جارێکی تر به‌ستنه‌وه‌ی چاره‌نووسی خه‌ڵکی کوردستان،به "خوێناویترین پایته‌ختی جیهان" وه!!
به‌پێی ڕاپۆرتی "ناوه‌ندی چاودێریی مافی مرۆڤ و ئازادیی یاسایی"(MRFC) ساڵی 2010ی به‌غدای به خوێناووێ ترین پایته‌ختی جیهانی له قه‌ڵه‌م دا. ئه‌م ڕاپۆرته ئه‌گه‌ر بۆ خه‌ڵکی جیهان هێشتا سه‌رچاوه‌یه‌ک بێ بۆ زانیاری ئاگاداربوونی خه‌ڵکی جیهان له‌سه‌ر ئه‌وزاع وبارودۆخی عێراق، ئه‌وه بۆ خه‌ڵکی عێراق و کوردستان ڕه‌نگه هیچ شتێک نه‌خاته سه‌ر زانیاریه‌کانیان و هه‌موو ڕۆژی ده‌ست وپه‌نجه نه‌رم ده‌که‌ن له‌گه‌ڵ کوشت و کوشتار تیرۆرو سه‌ربڕین وئیعدام و ژن کوشتن وڕفاندن و تۆقاندندا ، به‌غدا خه‌ته‌رناکترین و پڕ مه‌ترسیترین شوێنێکه له جیهان ، تا ئێستاش ئه‌و که‌سانه‌ی که ئه‌م شاره‌یان جێهێشتووه ناتوانن بگه‌ڕێنه‌وه بۆ شوێنی خۆیان.
ڕاسته‌که‌ی ئێمه‌ش ئه‌م بابه‌ته‌مان هه‌ڵنه‌بژارد بۆ ئه‌وه‌ی زانیاری زیاتر باس بکه‌ین له‌سه‌ر خوینڕێژی و مه‌ترسیدار بوونی ئه‌م شاره، به‌ڵکو فه‌قه‌ت وه‌ک هه‌لێک به‌کارمان هێنا بۆ ئه‌وه‌ی بچینه سه‌ر باسی ئه‌وزاعی سیاسی عێراق و کێشمه‌کێشه سیاسیه‌کان، قه‌یرانی حکومه‌تی عێراق، ناسێوناڵزمی عه‌ره‌ب و ئیسلامی سیاسی، ئه‌مه‌ریکا و ئێران، ناسێونالیزمی کورد، چاره‌نوسی خه‌ڵکی کوردستان.
ئێمه چه‌ند مانگ پێش هه‌ڵبژاردنه‌کانی عێراق پێش بینی ئه‌ومان کرد که هه‌ڵبژاردن نه‌ک وه‌زعی عێراق چاره‌سه‌ر ناکات به‌ڵکو هه‌تا شه‌کڵێک له حکومه‌ت که ئه‌و کات هه‌بوو تووشی ته‌نگه‌ژه وبه پرۆسه‌یکدا ده‌‌بات که دروست بوونی حکومه‌تێکی شه‌ق وشڕی وه‌ک ئه‌وه‌ی مالکیش نزیک ده‌کاته‌وه له مه‌حاڵ، به پێچه‌وانه‌ی هێزه بورژوازیه‌کان و هه‌تا به‌شێک له‌چه‌پ هه‌تا ئه‌وانه‌ش خۆیان به کۆمۆنیزمی کرێکاری ده‌زانن و پییان وابوو ئه‌مه پرۆسه‌ی نۆرماڵیزه‌یشنه و کۆمه‌ک ده‌کات کۆمه‌ڵگه‌ی عێراق ده‌ربکا له‌م وه‌زعه کاره‌سات باره و خه‌ڵکی عێراق واردی فازێکی تر ده‌بن له کێشمه‌کێش له چوارچێوه‌ی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی نۆرماڵدا، ئێمه هه‌ر ئه‌وکات ووتمان ئه‌مه وه‌همه ئه‌و‌زاعه‌که‌مان به عه‌کسه‌وه خوینده‌وه، ووتمان هه‌ڵبژاردن گاڵته چاڕیه و به‌شداریکردن نوقمی زه‌‌‌لکاوت ده‌کات. قسه‌کانی ئێمه بۆ چه‌ندان بارراستی و واقعێه تێ خۆێ پێشانداوه.
له‌ئه‌زاعی ئه‌مڕۆی عراقدا که له‌لایه‌که‌وه بووه‌ته جێگای یه‌کاڵا کردنه‌وه‌ی کێشمه‌کێشی نێوان ئه‌مه‌ریکاو ئێران ،و قاعیده له‌لایه‌که‌وه، ڵه‌لایه‌کی تره‌وه بزووتنه‌وه سیاسیه بورژوازیهکانی عێراق و میلیشیاکانیان ده‌ستیان ناوه‌ته بیناقاقای خه‌ڵك و ڕێگه به‌هیچ ئاڵگۆڕێک وباشبوونێک ناده‌ن که ده‌سه‌ڵات و نفوزیان که‌م بکاته‌وه، عێراق تا ئێستا له‌ژیر کارکرد و کێشمه‌کێشه جیهانی و ناوچه‌یه‌کاندایه، چه‌ندان فاکیه‌ر له هه‌ڵواسراوی ئه‌زاعه‌که‌دا ده‌وریان هه‌یه.
شکستی سیاسی ئه‌مه‌ریکاو نه‌زمی نوی جیهان و بۆشیزم له‌عێراق و هاتنه‌سه‌رکاری ئۆباماو کشانه‌وه‌ی هێزه‌سه‌ربازیه‌کانیان له عیراق که پێش هه‌ڵبژاردن بڕیاری له‌سه‌ر درا بوو، ئه‌مڕۆ کێشمه‌کێشه‌کانی بردوه‌ته ئاستێکی تر، به‌تایبه‌ت له‌تووند بوونه‌وه‌ی کێشمه‌کێشی ئه‌مه‌ریکاو ئیسلامی سیاسی به ڕابه‌ری جمهوری ئیسلامی ئێران، کێشمه‌کێشه سیاسیه‌کانی عێراقی واردی فازێکی پر مه‌ترسی کردوه ، ئه‌گه‌ری هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌وزاعه‌که بۆ ساڵه‌کانی 2006_2007 خه‌ته‌ری واقعی و هه‌ر ئیستا نیشانه‌کانی ئه‌توانی ببینی. هه‌ڵمه‌تبردنه سه‌ر که‌نیسه‌ی سیده النجات و له‌خوێن نوقمن کردنی ئه‌و که‌سانه‌ی بۆ خواپه‌رستی ڕۆشتبوونه ئه‌وی، ته‌قانه‌وه‌ی زیاتر له 10 ئۆتۆمبیل له‌به‌غدا ، هه‌ڵمه‌تبردنه سه‌ر مزگه‌وته‌کان و کوشتنی نه‌یرانی یه‌کتری و چوونه‌سه‌ره‌وه‌ی تیرۆری سیاسی ، هه‌موو ئه‌وه پێشان ده‌ده‌ن که بۆرژوازی بێتوانایا له چاره‌سه‌رکردنی باردۆخی عێراق .
قه‌یرانی حکومه‌ت که به‌پێێ هه‌واڵه‌کان چوه‌ته قۆناغی ئه‌وه‌ی کۆتایی پێبێ،به قه‌ولی هێزه بورژوازیهکانی عیراق " هه‌رسێ پێکهاته‌که‌ی عێراق" کورد و شیعه وسونه له سه‌ر دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵاته‌کان ڕێکه‌وتوون هه‌ڵبژاردن نه‌ک هیچ ئاڵگۆرێکی سیاسی نه‌هێنایه ئاراوه به‌ڵکو هه‌مان ده‌م چاو و شه‌خسیه‌تی خسته‌وه جیگاکانی خۆیان بۆ ده‌وه‌ره‌یه‌کی تر ڕابه‌رانی دین و نه‌ته‌وه‌و و تایه‌فه ده‌ستیان له بناقاقای خه‌ڵ توند کرد.
ده‌نگدان و هه‌ڵبژاردن و " دیمکراسیه‌ت" وه‌ک بڵقی ئاو ته‌قین و به‌غه‌یری کۆنه‌په‌رستی و ڕه‌سمیه‌ت دان به پێناسه‌ی قه‌ومی ودینی و تایه‌فی هیچ شتێکی تریان بۆ خه‌ڵکی عێراق و کوردستان به‌به‌رهه‌م نه‌هێنا. سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی هه‌موو لیسته‌کان گوێی دنیایان که‌ڕکرد له‌سه‌ر نیشتمانی بوونیان و ڕه‌خنه‌یان له تایه‌فه‌گه‌ری ده‌مارگیری قه‌ومی و دینی به‌ڵام هه‌موویان له‌ڕێگای هه‌ڕه‌شه‌ی هه‌ڵخڕاندنی تایفی و قه‌ومیه‌وه و ته‌قانه‌وه‌ی ئه‌زاعه‌که واردی ڕێکه‌تن بوون له‌سه‌ر دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات. نه‌ک هاوڵاتی بوونی یه‌کسان له توێشه‌به‌ره‌ی هێچیانا نه‌بوو به‌ڵکو هه‌رئێستا له‌سه‌ر دامه‌زراندنی حکومه‌تێک ڕێکه‌وتوون له هه‌موو چرکه‌یکدا ئیمکانی ته‌قینه‌وه‌ی وه‌زعه‌که‌ی له‌سه‌ر به‌له‌میتکه ڕاگرتووه.
ناسێونالزمی عه‌ره‌ب به هاوپه‌یمانی له‌گه‌ڵ هێزه ئیسلامیه سونیه‌کاندا که دوای ڕووخانی حکومه‌تی به‌عسه‌وه بۆ ده‌و‌ره‌یه‌ک له ژێر مه‌نگه‌نه‌دا بوو جارێکی تر هێزه‌کانی خۆی هێنایه مه‌یدان له‌هاوکێشه سیاسیه‌کانی عێراقدا له‌به‌رامبه‌ر هێزه‌کانی تردا به‌تایبه‌ت ئیسلامی سیاسی شیعه و جمهوری ئیسلامی ئێراندا که‌وته ململانێ ، له چوارچێوه‌ی کێشمه‌کێشی ئێران و ئه‌مریکادا یان باشتر بڵێێن له‌نێوان دوو قوتبی ئیسلامی سیاسی و ئه‌مریکاو غه‌ربدا له تای ته‌رازووی ئه‌مریکادا له یاری ده‌ست ڕاگه‌یشن به‌ده‌سه‌ڵاتدا به هاوپشتی هه‌ندی له وڵاتانی عه‌ره‌بی وه‌ک سعودیه که‌وته ململانێێکی توندو تیژه‌وه. به‌ڵام ئه‌وان خۆشباوه‌ڕن به‌وه‌ی ئه‌مریکا له دژی ئیسلامی سیاسی جێگایه‌کی زیاتریان پێ ببه‌خشی ئه‌وه ناخویننه‌وه که ئه‌مریکا و به‌تایبه‌ت ئۆباما له‌گه‌ڵ ئیسلامی سیاسیدا له گفتو گۆ و نزیکبوونه‌وه‌دان ، مێشێل ئۆباما حیجابی کرده سه‌ر و ئه‌وه‌ی ڕاگه‌یاند ئه‌وان ڕێزده‌گرن له سومبڵی ئیسلامی سیاسی له حکومه‌تی ئیسلامیش نیگه‌ران نین له عێراقدا به‌مه‌رجێک له دژی ئه‌مه‌ریکا نه‌بێت، جا شاڵایده‌کرد هه‌موو خه‌ڵکی عێراقیان به ته‌یبه‌تی ژنانیان به لباد سه‌رده‌بڕی.
به‌ڵام ناسێونالیزمی عه‌ره‌ب ده‌وره‌یه‌کی تازه‌ی ده‌ست پێکردوه نه‌ک له عێراق به ڵکو له فه‌لستین و لبنان هه‌موو ناوچه‌که، که‌وتووته کێشمه‌کێشکی جدیه‌وه له دژی ئیسلامی سیاسی و به‌تایبه‌ت ئیسلامی سیاسی ژێر ڕابه‌ری ئێران رێکخراوی ئازادیبه‌خشی فه‌له‌ستین" فه‌تح"به ئاشکرا هێڕشی کرده سه‌ر ئێران و ده‌ستێوه‌ردانی له کێشه ناوخویه‌کانی فه‌له‌ستیندا که له ماوه‌ی دوو ده‌یه‌ی ڕابردوودا ووتاری سیاسی" فه‌تح "ئه‌م تۆنه‌ی به‌خۆوه نه‌بینیبوو.
به‌ڵام به ده‌خاڵه‌تی ڕاسته‌و خۆی ئێران له باردخی عێراقدا هاوکێشه‌که به قازانجی هێزه شیعه‌کان ته‌واو بووه به ئاڵگۆرێکی که‌م
و ده‌م چه‌ورکردنێکی عه‌لاوی ناره‌زایه‌تیه‌کانیان بێده‌نگکرا. به‌ڵام ئه‌م کێشمه کێشه فه‌قه‌ت لیره‌دا ناوه‌ستی سه‌رهه‌ڵده‌ده‌نه‌وه له‌هه‌ر ته‌نگه‌ژه‌یه‌کدا کۆمه‌ڵگه ڕاده‌ته‌کێنی، ڕێکه‌وتنی سێ پێکهاته قه‌می و تایه‌فیه‌که به‌جۆرێکه که هیچ ته‌رفێکیان نه‌توانی ئه‌وی تریان له‌سه‌رڕێگای خۆی لا ببا به‌م جۆره‌ش حکومه‌ت به‌فه‌لجی له‌دایک ده‌بێ.
ناسێوناڵزمی کورد که ماوه‌یه‌که له‌ژیر فشاری ئه‌مه‌ریکادایه و ئه‌وجیگاو رێگایه‌ی له ده‌یه‌کانی نه‌وه‌د و له جه‌نگی دوه‌می ئه‌مه‌ریکا له دژی عێراقدا به‌ده‌ستیان هێنابوو جیگای له‌ق ببوو وه پۆستی سه‌ره‌ک کۆمار که خۆیان پێ‌هه‌ڵده‌كێشن که گوایه شتێکان بۆ کورد کردوه له‌به‌غدا بۆ ده‌وره‌یه‌کی تر به سوود وه‌رگرتن له کێشمه‌کێشه‌کانی نێوان ناسێوناڵزمی عه‌ره‌ب و ئیسلامی سیاسی سه‌ر به ئێراندا هاوهێزیه‌که‌یان تاڕاده‌یه‌ک وه‌ک خۆی هێشته‌وه جارێکی له گه‌ڵ دوژمنانی سه‌رسه‌ختی خه‌ڵکی کوردستادا ده‌ستیان خسته ناوده‌ست و له‌هاوشانی یه‌کتردا خه‌ریکی دابه‌شکری کێکی ده‌سه‌ڵاتن.
جارێکی تر خه‌ڵکی کوردستانیان خسته ناو گه‌رده‌لوولی کێشمه‌کێشی تایه‌فی و قه‌ومیه‌وه و بۆ ماوه‌یه‌کی تریش دمارگیری قه‌می و ژه‌هراوی قه‌ومپه‌رستی ده‌به‌خشێننه‌وه به‌سه‌رخه‌ڵکداو سه‌نگه‌رلێدانی قه‌ومی له‌به‌رمبه‌ر به‌شه‌کانی تری خه‌ڵکی عێراقدا ده‌که‌ن به‌سه‌رپۆشێک بۆ تاڵان و بڕۆی سه‌روه‌ت و سامانی کۆمه‌ڵگه‌و بێده‌نگ کردنی خه‌ڵکی ناڕازی کوردستان له ده‌سه‌ڵاتکه‌یان له کوردستاندا.
خه‌ڵکی کوردستان هیچ به‌ره‌ژه‌وه‌نیه‌کیان نیه له به‌ستنه‌وه‌یان به‌به‌غدای خوێناویه‌وه و، کوردستان ئه‌توانی وه‌ک وڵاتێکی سه‌ربه‌خۆ و وڵاتێکی مۆدرین و سکیولار و غه‌ره قه‌ومی و غه‌یره دینی بوونی هه‌بێ، دووربێ له دڵه‌ڕاوه‌که‌ی هه‌ڵگیرسانه‌وه‌ی شه‌ر و پێکدادن دوژمنایه‌تی له‌گه‌ڵ هێزه بۆرجوازیه‌کانی به‌شه‌کانی تری عێراقدا.
به‌ڵآم ناسێولیزمی کورد و حزبه ڕه‌نگاو ڕه‌نگه‌کا‌نی به‌و حزبانه‌شه‌‌وه که سواری ملی نیازه‌کانی خه‌ڵک بوون بۆ گۆڕانکاری ڕیشیی له کوردستانی دا به‌رژه‌وه‌ندیکانی هه‌موو خه‌ڵکی کوردستانیان کردهوه‌ته قوربانی سه‌همیان له‌ده‌سه‌‌ڵاتدا جارێکی تر کوردستانیان به‌سته‌وه به خوێناوی ترین پایته‌خه‌ته‌وه له جیهاندا.
ئێمه جارێکی تر دوباره‌ی ده‌که‌ینه‌وه کێشه‌ی خه‌ڵکی کوردستان و شکافی قه‌ومی و ده‌مارگیرێ نه‌ته‌وه‌ی کۆتێایی نایه‌ت له چوارچێوه ده‌و‌ڵکه‌تێکی قه‌ومی و دینی و تایه‌یفی دا. تا کاتێک دهوڵهتێکی سکیولاری غه‌یره قه‌می وغه‌یره دینی له عێراقدا له‌سه‌رکار نیه ڕۆژانه سه‌دان که‌س له‌سه‌ر پێناسه‌ی دینی و قه‌می تایه‌فی له ناوه‌ڕاستی به‌غدا سه‌ریان پانده‌کرێته‌وه، درۆیه‌کی گه‌وره‌یه بڵێن خه‌ڵکی کوردستان ئه‌توانن به ئاشتی له چوار چێوه‌ی عێراقدا ژیان به‌سه‌ربه‌رن.
ئه‌گه‌ر کۆمۆنیزمی کرێکیاری ده‌سه‌ڵاتی خۆی دابمه‌زرێنی له‌یه‌که‌م ڕۆژیدا پێناسه‌ی قه‌می و دینی ده‌سڕێته‌وه و پیناسه‌ی ئینسانی جارێکی تر ده‌گه‌ڕێنێته‌وه بۆ هه‌موو هاوڵاتیان هه‌موو شوێنه‌وارێکی هه‌ڵاواردنی قه‌ومی و دینی ده‌سڕێته‌وه، به دا‌خه‌وه تا ئاێستا چینی کرێکار و کۆمۆنیزمی کرێکاری نه‌بوون به‌و هێزه کۆمه‌ڵایه‌تیه له عێراقدا ئه‌م ئاسۆ یه بنه‌خشنن بۆیه ته‌نها ڕێگا چاره‌ی سێیه‌م ئیستا ئه‌توانی کۆتایی به برێنی چه‌و‌سانه‌وه و زوڵمی قه‌می و ده‌مارگێری و سه‌نگه‌رلێدانی نه‌ته‌وایه‌تی بێنی، ئه‌ویش به جیابوونه‌وه‌ی کوردستان و دامه‌زراندنی دهوڵهتێکی سه‌ربه‌خۆ، نه‌ک به‌ستنه‌وه‌ی کوردستان به پڕمه‌ترسیترین وخوێناوی ترین پایته‌ختی جیهانه‌وه.
سمیر نوری
13 \11\2010