کاوە عومەر؛ ڕزگاربوویەکی کارەساتی کیمابارانی  هەڵەبجە و  ئەندامی ڕابەری حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری چەپی عێراق

بۆپێشەوە: لە کارەساتی هەلەبجەدا، بە جیا لە درندەیی بەعس و دەوری جمهوری ئیسلامی ئیڕان، حزبە کوردییەکان و بەشیک لە بەرپرسەکانیان، رۆڵیان هەبووە، بۆچی تا ئێستا کەس لەو بەرپرسانە توشی لێپێچینەوەی یاسایی نەکراونەتەوە؟

کاوە عومەر: ڕاستیەکەی هۆکار زۆرن بۆ ئەوەی کە هەتا ئێستا لیپێچینەوە لە سەرانی ناسیۆنلیزمی کورد نەکراوە. سادەترینیان ئەوەیە کە ئەو حیزبانە خۆیان باڵادەستن لەکوردستان،  وئەوە بۆزیاتر لە ٢٩ساڵە لە کوردستان حاکمیەتیان هەیەوە و خۆیان یاساو قانون دادەڕێژن وبەڕێوەی دەبەن. هەروەک دەزانن ئەم حاکمیەتەشیان لەلایەک بەهۆی  بوونی ستەمی نەتەوایەتی وکێشەی میللی لە عێراق وناوچەکە.  خەڵکی کوردستان خۆشباوەڕیەکی زۆریان بەناسیۆنالیزم هەبووە و قوربانیەکی زۆریان لە ریزی ئەوحیزبانە دا، بەئومێدی کۆتایی هێنان بە ستەمی نەتەوەیی وچارەسەری کێشەی میللی لەگەڵ  دەوڵەتی ناوەندی وگەڕانەوە و بەدەستهینانی ماف وئازادیەکانیان داوە. لە لایەکی تریشەوە  بەشێکی زۆر لەو حیزبە ئیسلامیانەی کە ئێستا لە عێرا ق دەسەڵاتدارن هاوشێوەی حیزبە ناسیۆنالیستەکانی کوردستان بەشداربوون لە داگیرکردنی هەڵەبجەدا و بەناوی هێزەکانی  بەدەر کە باڵی سەربازی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی لە عێراقیان پێکدەهێنا ، هەر بۆیە هیچ ئومێدێک بەدادگایی گەیاندنی ئەو حیزب وسەرکردانە لەم بارودۆخەی کە خۆیان دەسەڵاتدارن بوونی نیە. هەروەک ئەبینن کە لەعێراق ئیستاش ئەوە زیاتر لە ٢٨ساڵە ئەوحیزبانە بەپشتیوانی ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی و دەوڵەتە کۆنەپەرستەکانی ناوچەکە   دەسەڵاتیان بەسەر خەڵکی عێراق وکوردستاندا سەپاندوە . بەکورتی بۆ بەدادگایی گەیاندن وسزای تاوانباران وگێڕانەوەی مافی قوربانیانی تاوانەکانیان پێویستی بە گۆڕانکاریەکی ڕیشەیی لە دەسەڵات وسیستمی دادوەری هەیە لە عێراق وکوردستاندا. وە سیستمێکی ئینسانی وئازادیخوازانە کەلەسەر بنەمای ماف وئازادی وپارێزگاری لەکەرامەتی ئینسانی دامەزرابێت، ئەوکاتە دەتوانرێت لە دادگایەکی ئاشکرادا تاوانباران دادگایی بکرێن وسزای تاوانەکانیان وەربگرن. جا ئەگەر زیندوبن یان مردوو. بەڵام ئەمە بەومانایە نیە کەلە ئاستی کۆمەڵگادا ئەو حیزب وسەرکردانە بەتاوانبار نەناسێنیت وە کاری بۆ نەکەیت پێویستە بزووتنەوەی کۆمۆنیستی وچەپ وڕێکخراوە ئازادی خواز و ئینسان دۆستەکان ئەو مەسەلەیە بەجدی وەربگرن، و ڕوی ڕاستەقینەی ئەو حیزب وسەرکردە ناسیۆنالیست وئیسلامیە کوردی وعەرەبیانەی بەشداربوون لە تاوانی کیمیابارانی هەڵەبجە و هەموو ئەوتاوانانەیتر کە ئەم حیزب وسەرکردانە ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ دەستیان تێیدا بووە لە دژی خەڵکی کوردستان، ئەبێت ئەوانە لە جیاتی سەرکردەی سیاسی وئەحزابی سیاسی وەک دەستەو تاقم وکەسانی تاوانبار بەکۆمەڵگە بناسێنین.

بۆپێشەوە: لەناو جەرگەی کارەساتی هەڵەبجەدا، ژمارەیەک بەرپرسی حزبی، خەریکی تاڵانی و دزی بوون، تەنانەت پەنجەی ژن و گەردنی ژنانی کیمیایی لێدراو، بردراو زامدار کرا، بۆ بازنی دەست و ملوانکەی ملیان... ڕەفتاری ئەو بەرپرسانە چۆن تەماشا دەکەن؟

کاوە عومەر: بەداخەوە بەڕاستی کاروکردەوەی ئو حیزبانە لەکاتی کیمیاباران ودواتریش برینی کەرەساتەکەی لای خەڵکی هەڵەبجە و هەموو ئەوکەسانەی کە ئەو هەواڵانەیان بیستوە سەدجار قوڵتر کردوەتەوە. ڕاستەیەکی  ئەم تاوانەنە هاوشیوەیان زۆر دەگمەنە ئاخر ئێمە داگیرکاری وتاڵانی ئەنفاڵی سەردەمی جەنگ وداگیرکاریەکانی ئیسلاممان لەژیرناوی فتوحاتا بیستەوە، بەڵام ئەگەر ئەوان بیانویان داگرکردنی سەروماڵی کافران بوو، ئاخر خۆئەوانەی پێش پاسدار کەوتوبون بۆ داگیرکردنی خاک وسەروماڵی دوژمن وکافران نەبوو ، بەڵکو بۆ سەر خاکی خۆیان وکەسوکار و هاوزمانانی خۆیان بوون ، ئەوە بەهیچ شێوەیەک قابیلی بڕواکردن نیە کە کۆمەڵێک ئەحزاب لە پیناوی مانەوە و  بەرژەوەندی خۆیاندا سڵ لەهیچ تاوان وکاول کاریەک نەکەنەوە .بەداخەوە من ناوێک شک نابەم لە میژوودا بۆ بەراوردکردنی ئەم مشتە تاوانبارو تاڵانچیە.

بۆپێشەوە: کارەساتی هەڵەبجە لە چوارچیوەی جەنگی کۆنەپەرستانە عێراق و ئێراندا ڕوویدا، بۆچی هەڵەبجە کرا بە نیشانەی چەکی کیمیایی؟ رۆڵی حزبەکانی ئەوکاتەی بزوتنەوەی کوردایەتی لەو ڕووداوەدا چی بوو؟

کاوە عومەر:ئەوە ڕاستە لەچوار چێوەی جەنگی ئیران وعێاقدا ڕویدا وە لەدوای جەنگی یابان وئەمریکا لە جەنگی جیهانی دوهەم پیم وایە ئەوە ئیەکەمجاربوو چەکی کیمیاوی لە ناوخەلکی مەدەنیدا بەکاربهێنرێت وبەو ڕیژەیە هاوڵاتی سیڤیل بکاتە قوربانی هەر بۆیە کرایە نیشانەی کیمیاوی باران،بەڵام ئەوەی کە زۆر جگەی نیگەرانیە ئەوەیە کە چەند ساڵ بەرلە کارەساتی کیمیاباران وئەنفال ڕژێمی بەعس لە زمانی عەلی حەسەن مەجید ناسراو بە (عەلی کیمیاوی)وە، لەوەڵام بە هەڕەشەی فەرەیدون عەبدولقادر لە کاتی گفتوگۆی یەکێتی نیشتیمانی لەگەڵ بەعس  کە وتبوی" ئەگەر داواکاریەکانمان قبووڵ نەکەن؟ ئەوا لەگەڵ ئێران ڕێک دەکەوین،  وپاسدار دێنینەسەرتان". ئەویش وتبووی "یەک پاسدار بهێنن ئەوە کوردستان کاول دەکەینو هەمووی دەسوتێنین". مام جەلال خۆشی لە گفتوگۆیەکدا پاش کیمیابارانی شێخ وەسانان هەر تەئکید لەوە دەکاتەوە، کە ئەمان گوێیان بەهەڕەشەکانی بەعس نەداوە کە وتویانە کوردستان دەسووتێنین وکیمیاویتان لێئەدەین. سەبارەت بە وەڵامی پرسیارەکەشتان هەڵەبجە شارێکی سەرسنورە ولەگەڵ ئیران زۆر نزیکن ، وە پێش کیمیابارانیش بەهۆی هیزەئیسلامیەکان وبەرەی کوردستانیەوە کۆماری ئیسلامی بەردەوام دەستێوەردانی هەبوو. بەڵام لەو کاتەدا جەنگی ئێران وعێراق نزیکەی ٨ساڵ بوو بەردەوام بوو هێزەکانی هەردوولا بەتەواوەتی هیلاک ببوون. لەو کاتەدا حیزبی بەعس کە بە هاوکاری ونزیک بوونەوەی هێزەکانی بەرەی کوردستانی و کۆماری ئیسلامی زانیبوو زۆر توڕە ببوو، ئەوە بوو ساڵی ١٩٨٧ ئەگەر بەهەڵە نەچوبم یەکێتی پێش هێزیكی پاسدار کەوتن لە ناوجەی گەرمیان وقەرەداخ بۆ لێدانی بیرەنەوتەکانی زەمبور لەنزیک کەرکوک.  حیزبی بەعس لەوەڵامدا هێرشی کردەسەر ناوچەی سەرکردایەتی یەکێتی و لە زۆر لە ناوچەکان دەستی بە ڕاگوێزانی لادێکان کرد، وە لەسەرەتای ساڵی ١٩٨٨بەشێوەیەکی دڕندانە هێرشی فراوانی دەستپێکرد بۆسەر ناوچەی سەرکردایەتی یەکێتی. یەکێتی وبەرەی کوردستانیش بۆ کەمکردنەوەی فشاری ئەم هیرشانە و کۆماری ئیسلامیش بۆ کەمکردنەوەی ئەو فشارانەی کەلە بەرەکانی جەنگ لە ناوچەکانی تردا پلانی ئەوەیان دانا کە هێرش بکەنە سەر هەڵەبجە،و بەپێی ئەو نەخشەی ئەوکاتە باسیان دەکرد بڕیار وابوو لە ناوچەی دەربەندیخان وقەرەداخەوە هێرشبکەن وناوچەی سلێمانی هەتا دوکان وئەو ناوچەیە بەفراوانی بەقەولی خۆیان ئازاد بکەن. بەداخەوە هەموو ئەمانەش لە کاتێکدابوو کە ماوەیەکی زۆر دوور نەبوو کە دەنگۆی ئەوە هەبوو کە عێراق بەگازی فۆسفۆڕ لە فاوی  داوە، کە سوپای ئێران بەشێکیان داگیر کردبوو وەیان ماوەیەکی زۆر نەبوو کە شیخ وەسانان کیمیاباران کرابوو لەلایەن حیزبی بەعسەوە. بۆکورد ڕۆلی ئەو حیزبانە کە هەتا ئیتاش بەردەواامە و ئەزمونیان لێ وەرنەگرتووە چاوساغی وپێشکەوتنی سوپای داگیرکەرو کۆنەپەرستی دەوڵەتانی ناوچەکەبووە. ئیمە لەدوای کیمیابارانیش چەندین جار شاهیدی پێش پاسدار وجاندرمەو سوپای بەعس کەوتنی یەکێتی وپارتی وحیزبە ئیسلامی وقەومیەکانیتری کوردستان بووین.