پەیامەکانی بوومەلەرزەی سیاسیی
چوونەدەرەوەی بەریتانیا لە یەکێتیی ئەوروپا.
- گفتوگۆی لەگەڵ حەمید تەقوایی سەبارەت بە جیابونەوەی بەریتانیا لە یەکێتی ئەوروپا
-
ئەنتەرناسیوناڵ: بەو
پێیەی کە حکومەتی بەریتانیا، هەردوو پارتی سەرەکی پارێزگاران و کرێکاران، دەوڵەتی
ئەمریکا وهەموو دەوڵەتە ئەوروپیەکان و دەوڵەتانی پیشەسازی، هەروەها ناوەند و یەکە
جیهانییە دارایی و بازرگانیەکان بە چونەدەرەوەی بەریتانیا لە یەکێتی ئەوروپا
نەیاربون بۆچی مەسەلەی ڕیفراندۆم هاتەئاراوە و بۆچی جیابونەوە دەنگی هێنا؟
حەمید
تەقوایی: بۆچونی ریفراندۆم
دەربارەی درێژەدان بە ئەندامەتی لە یەکێتی ئەوروپادا بۆیەکەمجار دەیڤید کامرۆن لە
ساڵی ٢٠١٢ دا هێنایە ئاراوە. ئەو کات ئەمە جۆرێک لە سازش و مانۆرێکی تاکتیکی بوو لە
پێناو پاراستنی یەکێتی ویەکپارچەیی و سەرنجڕاکێشانی فراکسێۆنەکانی ناو حیزبی
پارێزگاران، کە هەمیشە ڕەوتی بێزاربون لە ئەوروپا و نزیکایەتی زیاتر لە ئەمریکا لە
ناویدا بەهێز بووە. بە مانایەکی تر جیابونەوە لە یەکێتی ئەوروپا نە ئەو کاتە وە نە
کاتێک کە ریفراندۆم ئەنجامدرا ئامانجێکی ستراتیژی یان نەخشەکاری پارتی پارێزگاران
وە بە پلەی یەکەم پارتی کرێکاران و ناوەند و هێزە سیاسیە بنەڕەتی و خاوەن
هەژمونەکانی تری بەریتانیا نەبووە. نە کامیرۆن و کەسایەتیەکانی تر و پەیکەرەی
بنەڕەتی پارتی پارێزگاران خوازیاری هاتنەدەرەوە لە یەکێتی ئەوروپا نەبون و
گومانێکیان لەوە نەبوو کە ئەنجامی ریفراندۆم جیابونەوە لە ئەکێتی ئەوروپا نابێت.
هەر بەهۆی ئەم هۆکارەوەیە کە ئەمرۆ بە دەنگدانی بەریتانیا بە جیابونەوە ناچار بە
دەست لە کارکێشانەوە دەبێت. رۆژێک بوو ئەمە یەک مانۆری سیاسی بوو لە پێناو
بەهێزکردنی پێگەی پارتی پارێزگاران و کورسی سەرۆک وەزیران بەڵام ئەمرۆ بە دەست لە
کارکێشانەوەی کامیرۆن بە ئەنجامێکی پێچەوانە گەیشوە.
لە ئاستێکی گشتی و پایەیتردا چونەدەرەوەی بەریتانیا لە یەکێتی ئەوروپا سەرەڕای
نەیاری هەموو ڕابەران و پارتە سەرەکیەکان و هەموو دەوڵەتەکان و ناوەندەکانی
سەرمایەداری لە سەر ئاستی جیهان، نیشانەی قەیران و سەرەگێژەیی و بێئاسۆیی سیاسی
بۆرژوازی و بێ ئەرزشبونی سیاسەتمەداران و پارتە حکومەتیەکانە لە ناو جەماوەری
خەڵکدا. لە هەمانکاتدا دەنگدانی خەڵکی بەریتانیا بە چونەدەرەوە لە یەکێتی ئەوروپا،
نایەک بوو بە دەوڵەت و پارت و ناوەندەکانی حکومەت. ئەمە یەک دەرکەوتەی تایبەتمەندە
لە ڕووەرگێڕانی جەماوەری خەڵکی ولاتانی رۆژئاوا لە دەوڵەتەکان و پارتە تەقلیدیە
حکومەتیەکان. دەتوانرێت بگوترێت خەڵکی بەریتانیا لەبەرامبەر بەرگریکردنی چالاک و
توندی حکومەت و پارتە حکومەتیەکانی بەریتانیا لە مانەوە لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا،
دەنگیان بە جیابونەوە دا. (حاڵەتێک کە لە کاردانەوەی خەڵکی ئێران دەچێت لەبەرامبەر
وەسیەت و ڕێنمایەکانی خامەنەئی لە هەڵبژاردنەکانی شورای ئیسلامیدا). ئەم
ناڕەزایەتیە گشتییە لە وەزعی ئێستا، لە سیاسەتەکانی سکهەڵگوشین و جیاوازی لە
ڕادەبەدەری سامانی فەلەکیانەی یەک درسەدەکانی دەسەڵاتدار لەبەرامبەر هەژاری و
دابینەکردنی ئابوری و بێمافی سیاسی نەوەدونۆ دەرسەدی خەڵك، بە دەنگدان بە
هاتنەدەرەوە لە یەکێتی ئەورپا خۆی نیشاندا. لەم نێوەدا پارتی سەربەخۆی بەریتانیا (یوکیپ)
کە پارتێکی ڕاسیست و ڕاستی تونڕەوە بە پڕوپاگەندەی دژی بێگانە و دژ بە پەنابەران و
دروشمی عەوامفریوانە سەبارەت بە بەدەستهێنانەوەی وڵاتی خۆمان و گەڕانەوە بۆ
سنورەکان و بەرهەمهێنان و ئابوری بازاڕی خۆماڵی و هتد، توانی ناڕەزایەتی خەڵک لە
لەهەلومەرجی ئێستا بەدژی پەنابەران و کرێکارانی بیانی و سیاسەت و بڕیارەکانی
دەولەتانی تر ئاڕاستە بکات و هاتنەدەرەوە لە یەکێتی ئەوروپا بە ڕێگا چارەی ئەو
کێشانە لەقەڵەم بدات کە لە بنەڕەتدا ئاکامی ئەو قەیران و دەسەڵات و دەسەڵاتداریەتیە
قەیراناویەی سەرمایەدارییە لەهەموو ولاتەکاندا. ئەمە یەک نمونەی کلاسیکی خزمەتی
ناسیونالیزم و ڕاسیزمە بە چینی دەسەڵاتداری "خۆماڵی".
ئەنتەرناسیوناڵ: بەپێی
ئەو ڕونکردنەوانەی کە ئاماژەت پێدا ئایا دەکرێ دەنگدانی زۆرینەی خەڵک بە چونەدەرەوە
لە یەکێتی ئەوروپا بە نیشاندەری دەست باڵاپەیداکردنی پێگەی ڕاستی توندڕەو دابنرێت؟
حەمید تەقوایی: بە
بۆچونی من بەوشێوەیە نییە. بەو دەلیلەی کە یەکەم؛ سەرباری هەموو هەوڵەکانی هێزە
ڕاستە توندڕەوەکان بۆ پەرەدان بە دەمارگیری سوپەرناسیونالیستی وە عەوامفریوی
سەبارەت بە بەدەستهێنانەوەی وڵاتی خۆمان و موعجیزەکانی وڵاتی خۆمان و تادوایی،
زیاتر لە سەدا حەفتاوپێنجی گەنجان، زۆربەی خەڵکی سکۆتلەندا و ئێرلەندا و لە خودی
ئینگلتەراش خەڵکی شارە گەورەکانی وەک لەندەن و مانچستەر و لیڤەرپول دەنگیان بە
جیابونەوە نەدا. دووەم؛ بەشی هەرەزۆری دەنگدان بە جیابونەوە بەهۆی دەمارگیری
نەتەوەیی ونەژادی و دژ بیانییەوە نەبوو، بەڵکو بەهۆی ئەو خۆشباوەڕییە گشتیە وە بوو
کە پێی وابوو بە جیابونەوە لە یەکێتی ئەوروپا باری ئابوری و کۆمەڵایەتی لە
بەریتانیادا باشتر دەبێت. ئەم خۆشخەیاڵییە بە باشتربونی هەلومەرجەکە، تەنانەت لە
پڕوپاگەندەکانی پارتی ڕاسیستی یوکیپ (پارتی سەربەخۆی بەریتانیا) وە هێزەکانی تری
ڕاستی توندڕەوی لایەنگری جیابونەوە ڕەنگیدەدایەوە لەسەر ئەو بنەمایەی کە گوایا ئەو
بودجەیەی کە لە ئاکامی هاتنەدەرەوە لە یەکێتی ئەوروپا پاشەکەوت دەبێت بۆ دەرمان و
خزمەتگوزاری گشتی خەرج دەکرێت، یان هەلی کار و هەلومەرجی کارکردن باشتر دەبێت. لە
دوای ڕیفراندۆم بە خێرایی ئاشکرا بوو کە هەموو ئەو بەڵێنانە پوچ و بێبنەمابون. (بەرەبەیانی
ڕیفراندۆم نایجل فاراژ سەرۆکی پارتی یوکیپ ڕایگەیاند بەڵێنی زیادکردنی بودجەی
خزمەتگوزاری تەندروستی گشتی ودەرمان "هەڵە" بووە! هەموو شتێک ئەوە دەردەخات کە ئەو
ڕێژەیەش لە لایەنگری خەڵک کە هێزە ڕاستڕەوە توندڕەوەکان لە ڕەوتی کەمپینی
ریفراندۆمدا بەدەستیانهێنا بەخێرایی ڕەنگی خۆی لەدەستدەدات و پارت و کەسایەتیەکانی
لایەنگری جیابونەوە هەرچی زیاتر دەچنە پەراوێزەوە.
ئەنتەرناسیوناڵ: بۆ
دەستەی دەسەڵاتدار و چینی سەرمایەداری بەریتانیا جیابونەوە لە یەکێتی ئەوروپا بە چ
مانایەک دێت؟
حەمید تەقوایی: چونەدەرەوە
لە یەکێتی ئەوروپا بەمانای توندبونەوەی قەیرانی ئابوری و بێئاسۆیی سیاسی لە
بەریتانیا دێت. سەردەمی پاراستنی ئابوری ناسیونالیستیانەی خۆماڵی سەردەمانێکە
بەسەرچوە. سەرمایەداری ئەمرۆ یەک پەدیدەی جیهانیە و یەکە داراییە جیهانیەکانی وەک
سندوقی نێودەوڵەتی دراو و بانکی جیهانی و کۆمپانیا زەبەلاحە چەند میللیەتیەکان
هەژمون و نەخشی یەکلاکەرەوەیان نەک تەنها لە ئاڵوگٶڕ و دابەشکردنی سەرمایەکان و
متمانەپێکردن لەسەر ئاستی جیهان، بەڵکو لە دیاریکردنی سیاسەتی ئابوری و بازاڕی
ناوخۆیی هەر وڵاتێکدا هەیە. لە لایەکی ترەوە قەیرانێک کە لە ساڵی ٢٠٠٨ وە بەتایبەتی
ڕوبەڕوی سەرمایەداری جیهانی بۆتەوە هەروەها بێئیعتیباربونی نیولیبرالیزم و ئۆفیسی
شیکاگۆ لە ئاکامی ئەم قەیرانەدا، جۆرێک لە سەرەگێژەیی ستراتیژی و بەرەودا گەڕانەوە
بۆ ڕاسیزم و ناسیونالیزمی توندڕەو و دژە بیانی لەناو وڵاتان و چینی دەسەڵاتدار لە
ڕۆژئاوادا، هەروها مەیدانداربونی مەزهەب و قەومیگەری لە وڵاتانی جیهانی سێەمدا،
دەبینین. هەرچی زیاتر سیاسەتی سکهەڵگوشینی ئابوری لە دەستورکاری چینی دەسەڵاتداری
رۆژئاوادا جدیەت و گرنگی پەیدا بکات، نیاز و ڕوتێکردنی یەکدەرسەدیهای دەسەڵاتدار بە
پەرەدان بە دەمارگیری میللی و مەزهەبی و قەومی وە پێناسەکردن و بەرخوردکردن بە
کۆمەڵگاکان لەسەر بنەمای مۆزائیکە میللی وقەومی ومەزهەبیە جیاوازەکان زیاتر دەبێت.
ئەنجامی ئەم ڕەوتە بۆتە هۆی سەربەرزکردنەوەی پارت وسیاسەتمەدارە ڕاسیست و
ناسیونالیستیە توندرەوەکان لە نمونەی پارتی سەربەخۆی بەریتانیا لە ئینگلتەرا و
بەرەی میللی لە فەڕەنسا و پارتی دیموکراتی میللی لە ئەڵمانیا وە دۆناڵد ترامپ لە
ئەمەریکا. پاشکۆی ڕاسیستیانە و دژ بیانی بونی ئەم هێزنانە جۆرێک لە پاراستنی ئابوری
و بەرگریکردن لە بازاڕی میللییە لەبەرامبەر هەژمونی سەرمایەی بیانی و زیادبونی
ژمارەی کرێکارانی بیانیدا. بەڵام ئەم لایەنگیرییە ئابورییە هەروەک لەسەرەوە ئاماژەم
پیدا بەپێی پێویستیەکانی کارکردی سەرمایەکان لە دنیایەکدا کە سەرمایە چەند
میللیەتیەکان وە کۆمپانیا زەبەلاحە چەندمیللیەتیەکان هەیمەنەی خۆیان بەسەر جهیاندا
سەپاندوە و جۆرێک لە کاردابەشکردنی جیهانی لە نێوان بەشە جیاوازەکانی سەرمایەدا
شکڵیگرتوە، جگە لە خۆشخەیاڵیەک هیچی ترنیە و زیاتر کاریگەری پڕوپاگەندەیی - سیاسی
هەیە تا مانای واقعی و پراتیکی ئابوری. جیابونەوەی بەریتانیا لە یەکێتی ئەوروپا
بەپێجەوانەی ئەم ڕەوت و ئاڕاستە بابەتییەی سەرمایەوەیە و کارکردی سنوردارکردنی
سنورەکان جێگەی دەگیرێتەوە و هەر لەم ڕوەوە قەیرانی ئابوری و سیاسی بەریتانیا پلە
بەپلە قوڵتردەبێتەوە.
تەنانەت لە ڕوانگەی سیاسییەوە جیابونەوە بەپێچەوانەی ئەوەی کە یوکیپ و هێزە
ڕاستڕەوە توندڕەوەکان پڕوپاگەندەیان بۆ دەکرد شکایەوە. ئێستا حکومەتە ناوچەییەکانی
سکۆتلەندا و ئیرلەندای باکور بە پشتبەستن بە دەنگی زۆربەی خەلکی ئەوناوچانە بە
مانەوە لە یەکێتی ئەوروپادا، خوازیاری ڕیفراندۆم و جیابنەوە لە بەریتانیان. وادێتە
پێشچاو کە بەشێک لە بەریتانیای گەورە "یەکێتی ئەوروپا" بەباشتر بزانێت لە "یەکێتی
شانشینی"! بڕیاربوو "بەریتانیای گەورە" بەدەستبهێننەوە بەڵام ڕوبەڕوی مەترسی
هەڵوەشاندنەوەی یەکێتی شانشینی بوون.
ئەنتەرناسیوناڵ: لە
گۆشەنیگای کرێکاران و جەماوەری خەڵک، یا با بڵێن نەوەدونۆ دەرسەدیها، ئەندامەتی لە
یەکێتی ئەوروپادا چ جێگاورێگایەکی هەیە؟
حەمیدی تەقوایی: ڕیشەی
کێشەو دەردەسەریەکانی کرێکاران و جەماوەری خەڵک خودی حکومەتی سەرمایەیە نەک بە
جیهانیبونی سەرمایە. یاسا وپەیوەندی هاوشێوە لەسەر ئاستی جیهانی و بازاڕی جیهانی
کار و کاڵا، بەشێوەیەکی بابەتی بەرەی جیهانی کار لەبەرامبەر خودی سەرمایەدا قوتبی و
یەکگرتوو تر دەکات لەم گۆشەنیگایەوە بۆ بزوتنەوەی جیهانی کریکاران هەنگاوێک بۆ
پێشەوەیە. هەرچی زیاتر یاساکانی کار و پەیوەندی نێوان کار وسەرمایە لە وڵاتانی
زیاتردا هاوشێوە و وەکیەک بێت هاوچارەنوسی و هاوڕێبازی کرێکاران بەرجەستەتر دەبێت و
خەبات و ناڕەزایەتی کرێکاران یەکگرتوو تر و بەهێزتر دەبێت. هەروەکو ئەمڕۆ خەبات
لەدژی سیاسەتەکانی سکهەڵگوشینی ئابوری، کە بۆرژوازی لە هەموو وڵاتەکان
بەپەیڕەویکردن لە نوسخەی بانکی جیهانی خەریکی جێبەجێکردنین، دورنمایەکی بەرفراونتر
و فرەوڵاتی بەخۆوە گرتوە.
لە لایەکی ترەوە نابێ ئەوەش لە یاد بکەین کە پەدیدەی میللەت و دەوڵەت - میللەت لە
بنەڕەتدا لە پێناو مسۆگەرکردنی دەسەڵاتی بۆرژوازی هەر وڵاتێک بەسەر بازاڕی ناخۆیی
خود دا هێنراوەتە ئاراوە. بەم مانایە ناسیونالیزم و نیشتیمانپەرستی و پیرۆزی سنورە
میللیەکان لە بنەڕەتدا ڕەهەند وئاسۆی بۆرژوازییە کە نەخش وکارکردێکی گرنگی سیاسی
ئەمە بۆ چینی سەرمایەدار شاردنەوەی بەرژەوەندی جیاوازی نێوان کرێکار وسەرمایەدارە
لەبەرگی بەرژەوەندی هاوبەشی میللی و نیشتیمانی و دژایەتیکردنی بیانیەکان، کە ئەمڕۆ
دەبێ بڵێین یەک دەر سەدیهای دەسەڵاتدار و نەوەدونۆ دەرسەدیهای ژێردەسەڵاتی ئەوان.
هەر بەمجۆرە پڕوپاگەندە ناسیونالیستییە و لەژێرپەردەی بەرژەوەندی میللیدا هەردوو
جەنگی جیهانی ماڵوێرانکەریان بەرپاکرد لەپێناو سەرلەنوێ دابەشکردنەوەی جیهان لە
نێوان ناوچەکانی هەژمونی سەرمایەدا و ئەمرۆش هێزە ڕاستڕەوە توندڕەوەکان بە پەرچەمی
بەرگریکردن لە بەرژەوەندی میللی دژی کرێکارانی بیانی و پەناهندە هاتونەتە مەیدان.
ئەمجارە ناسیونالیزم وڕاسیزم ئامڕازێکن لەپێناو پەرەدان بە دەمارگیری میللی و
نیشتیمانپەرستی لە نێوان کرێکاران و جیاوازیدروستکردن لە نێوان کرێکاری "خۆماڵی" و
کرێکاری "پەنابەر" دا. لەسەردەمێکدا کە جیهان بوە بەیەک لادێی بچوکی جیهانی و
بەتایبەتیش میدیای کۆمەڵایەتی هەموو سنورەکانی بڕیوە و پێناسەیەکی جیهانی و
فرەوڵاتی بە ناڕەزایەتی و شۆڕشەکان و بزوتنەوە حەقخوازەکان بەخشیوە، ناسیونالیزم و
جەختکردنەوە لە شوناسی میللی لە بنەڕەتدا پەرچەمێکە بۆ ڕوبوڕوبونەوە و بەرامبەرکێ
لەگەڵ ئەو بزوتنەوە خەباتگێڕ و ناڕەزایەتییە جیهانییە بەرزکراوەتەوە. بۆ کرێکاران و
جەماوەری خەڵک چ لە گٶشەنیگای ئابوری وە چ لە گٶشەنیگای سیاسییەوە کەمڕەنگبونەوەی
سنورەکان و فرەوڵاتیبونی هەرچی زیاتری سەرمایە هەلومەرجێکی لەبارتر لە پێناو یەکێتی
و ناڕەزایەتی و خەباتی نێونەتەوەیی دژی دەسەڵاتی سەرمایەداری لەهەموو وڵاتەکاند
فەراهەمدەکات. لە گۆشەنیگای بەرژەوەندی چینی کرێکار لە بەریتانیا وە وڵاتانی تری
یەکێتی ئەوروپا بەرفراوانبون و هاوبەشبونی هەرچی زیاتری کارکردی سەرمایە لەسەر
ئاستی وڵاتانی زیاتر یەک هەنگاوی لەپێشتر و فەراهەمکردنی هەلومەرجێکی یارمەتیدەرترە
لەپێناو ڕوخاندنی دەسەڵاتی سەرمایەداری لەهەموو وڵاتەکاندا.
ئەنتەرناسیوناڵ: ئایا
لەم کێشمەکێشمەدا کە سەبارەت بە ڕیفراندۆم دەستیپێکرد چەپی شۆڕشگێڕ نوێنەرایەتی کرا؟
بەشێک لە چەپی بەپەراوێزکەوتوو لایەنگری لە جیابونەوە دەکرد، بەڵام جێرمی کۆربین
سەرۆکی پارتی کرێکاران کە باڵی چەپی ئەو حیزبە نوێنەرایەتی دەکات سەرەڕای ڕەخنەگرتن
لە یەکێتی ئەوروپا بەڵام لایەنگری مانەوە بوو لە گەڵ یەکێتی ئەوروپادا، بە بۆچونی
ئێوە هەڵوێستگیری کۆمۆنیستی سەبارەت بە ئەو ڕیفراندۆمە پێویست بوو چی بێت؟
حەمید تەقوایی: بەهەمانشێوە
کە ئاماژەم پێدا دەنگدانی زۆربەی زۆری خەڵک بەجیابونەوە بەهۆی ناڕەزایەتیانەوە بوو
لە هەلومەرجی کۆمەڵایەتی و ئابوری خراپ کە سیاسەتە ئابوریەکانی یەک دەرسەدیهای
دەسەڵاتدار بەسەر ژیانی ئەواندا سەپاندویانە، بەڵام ئەم خواست وڕەوتەی خەڵک بە هۆی
پارت و هێزە چەپەکانەوە نوێنەرایەتی نەکرا. بەشێک لە چەپی فرقەیی وپەراوێزی لە
گۆشەنیگای ناڕەزایەتیان بە سەرمایە گەورە و چەند میللیەتیەکان خوازیاری جیابونەوە
بون. کە لە ڕاستیدا هەمان خۆشباوەڕی ڕاستی توندڕەویان پەرەپێدەدا کە گوایا هۆکاری
کێشەو نەهامەتیەکانی خەڵک یەکێتی ئەوروپا و سەرمایە داراییە چەند میللەتیەکانە نەک
دەسەڵاتی سەرمایەداری لە خودی بەریتانیادا. (هاوشێوەی باسەکانی چەپی تەقلیدی لە
ئێرانی سەردەمی شادا کە هەموو کێشەکانی خەڵکیان دەگەڕاندەوە بۆ بۆرژوازی کۆمپرادۆر
و وابەستە بە ئیمپریالیزم). بەشێکی کۆمەڵایەتی تر و بەهەژمونتری چەپ کە لەڕێگەی
جیرمی کۆربینەوە نوێنەرایەتی دەکرا هەرچەندە بەرگری لە مانەوە لە یەکێتی ئەوروپادا
دەکرد بەڵام لەو ڕەخنە ناسیونالیستی و خۆپاراستنە لە بەرامبەر یەکێتی ئەوروپادا
بەشدار بوو. بەشێوەیەکی گشتی خۆپاراستن و جۆرێک بەرگریکردن لە بازاڕ و سەرمایە و
ئابوری میللی لەبەرامبەر کۆمپانیا و سەرمایە زەبەلاحە نێونەتەوەییەکاندا لایەنی
هاوبەشی هێزە چەپە تەقلیدی و نا تەقلیدیەکانی وەک ئێس دەبلیو پی و جێرمی کۆربین تا
برنی ساندرز و سیریزا و ئەوانی ترە. لە دیدگای ئەم جۆرە چەپە دژایەتیکردنی
ئیمپریالیزم بۆ ئاستی دژایەتیکردنی سەرمایە گەورە بیانییەکان و چەند میللیەتیەکان
هێنراوەتە خوارەوە و بۆتە شوێنگرەوەی ڕەخنە لە سەرمایەداری وڵاتی خود. ئاشکرایە کە
کرێکاران و جەماوەری خەڵک لەهەر وڵاتیكدا لەگەڵ دەستەی دەسەڵاتدار و سەرمایەداری
خۆماڵیدا ڕوبەڕوە و بەگشتی چەپی کۆمەڵایەتی کە لە بزوتنەوەی داگیرکردن (داگیرکردنی
واڵستریتەوە) هاتە مەیدان لە ڕێگەی ئەم هێزانەوە نوێنەرایەتی نەکرا.
هەڵوێستگیریەکی کۆمۆنیستی کە ئەم بزوتنەوە گشتیەی چەپی کۆمەڵایەتی نوێنەرایەتی
دەکات ڕەخنەگرتن و دژایەتیکردنی دەسەڵاتداریەتی سەرمایە و حوکمڕانی سیاسی یەک
دەرسەدیهای دەسەڵاتدارە لە هەر وڵاتێکدا. کارکردی سەرمایە چەند میللیەتیەکان و
یەکێتی و پەیماننامە نێونەتەوەییەکانی سەرمایە داران لە وێنەی یەکێتی ئەوروپا لە
ڕێگەی کەناڵە سیاسیەکان و میکانیزمەکانی کارکردی سەرمایە لەهەر وڵاتێکدا
خۆینیشاندەدات و ژیانی جەماوەری خەڵک دەخاتە ژێر گوشارەوە. لە دنیای ئەمڕۆدا هۆکاری
دەرد و موسیبەتەکانی خەڵک لە هەموو وڵاتەکاندا نابەرابەری دیاری ئابوری لە نێوان
یەک دەرسەدیهای ملیاردێر و زۆربەی جەماوەری خەڵک، لێدان وبڕینی خزمەتگوزاریە
شارییەکان و داسەپاندنی سیاستی سکهەڵگوشینی ئابوری، بێمافی و بێبڕیاری جەماوەری
خەڵک لە دەخالەتکرن لە چارەنوسی سیاسی خۆیدایە. ڕیشەی ئەم کێشانە هەمان پەیوەندی
سەرمایەدارییە کە ئەمرۆ گۆڕاوە بۆ واقعیەتێکی فرەوڵاتی و جیهانی. هێنانەخوارەوەی
ڕەخنەگرتن لە سەرمایەداری بە ڕەخنەگرتن و دژایەتیکردنی فرەوڵاتیبون و جیهانیبونی
سەرمایە مانیەکی تری نییە بێجگە لە گەڕانەوە بۆ دەورانی سەرمایەی میللی و بازاڕی
ناوخۆیی وە ئەم ڕەوتە بە تەواوی دواکەوتوانە و کۆنپەرستانەیە. یەک کۆمۆنیست لە
یەکێتی و پەیمانامە و کارکردی فرەوڵاتی سەرمایە، لە شێوەی ئەوروپای یەکگرتوو وە یا
نەفتا و جی حەوت و هتد، خەباتی هاوبەش و یەکگرتوانەی فرەوڵاتی وجیهانی کرێکاران و
جەماوەری خەڵکی وەتەنگهاتوو لەدەست ئەو هەلومەرجە بەرئەنجامی دەبێت نەک گەڕانەوە بۆ
سنورە میللیەکان. ئەم ڕەخنە و پەیامە لە ریفراندۆمی ئەم داوییەی بەریتانیادا
نوێنەرایەتی نەکرا، وە یەکێ لەو هۆکارانەی کە ڕاستی توندڕەو توانی خەڵک ڕابکێشێتە
سەر سندوقەکانی دەنگدان و دەنگ بە جیابونەوە بدەن هەمان ئەو بۆشایی و
بێنوێنەرایەتیە بوو. لەم بارەیەوە وەک هەمیشە لە نەبونی چەپی شۆڕشگێڕدا ئەوە ڕاستی
توندڕەو بوو کە توانی بە پڕوپاگەندەی دیماگۆجی و عەوامفریویانە جەماوەری خەڵک کە
خوازیاری ئاڵوگٶڕە بەدوای خۆیدا ڕابکێشێت.
ئەنتەرناسیوناڵ: بە
بۆچونی ئێوە پەیامە ئابوری و سیاسیەکانی دەرچونی بەریتانیا لە یەکێتی ئەوروپا چین؟
ئایا پارتی ڕاستڕەوی تر لە وڵاتانی تری ئەوروپادا دێنەپێشەوە و دابەشبونی زیاتری
یەکێتی ئەوروپا دەبینین؟ قەیران و سەرەگێژەیی سیاسی و ئابوری لە خودی بەریتانیادا
بەچ ئەنجامێک دەگات؟
حەمید تەقوایی: ئەنجامی
تا ئێستا بریتی بوە لە قوڵبونەوەی قەیران و پەرتەوازەیی لە دەستەی دەسەڵاتدارەتی
بەریتانیادا. هەر لەم چەند ڕۆژەی دوای ڕیفراندۆمدا قەیران و سەرەگێژەیەکی سیاسی
بێوێنە سەراپای بەریتانیا و هەموو سیاسەتمەداران و پارت و کەسایەتیە سیاسیەکانی
هەردوو بەرەی لایەنگر و نەیاری چونەدەرەوە لە یەکێتی ئەوروپای گرتۆتەوە. کامیرۆن
ڕایگەیاند کە لە مانگی ئۆکتۆبەردا دەست لەکاردەکێشێتەوە وپرۆسەی جیابونەوە - کە
بەپێی یاسا دوو ساڵ درێژە دەکێشێت - لانی کەم تا دوای دەست لەکارکێشانەوەی ئەو یانی
سێ مانگی تر دەستپێناکات. ڕیزەکانی هەردوو پارتی سەرەکی و خودی بۆرژوازی لە ئاکامی
بومەلەرزەکانی دوای دەنگدان بە جیابونەوە بەتەواوی پەشۆکاوە. پارتی پارێزگاران جارێ
شوێنگرەوەی کامیرۆن کە نوینەری بۆچونی زۆربەی سیاسەتی زاڵی پارتەکە بێت نییە.
زۆرترین ئەگەر بۆ سەرۆک وەزیران بۆریس جۆنسۆنە کە بابەت وبۆچونەکانی زیاتر لە پارتی
ڕاسیستی یوکپ نزیکە وەک لە پارتی پارێزگاران. لەناو پارتی کرێکاراندا پێگەی جێرمی
کۆربین چۆتە ژێر پرسیارەوە و زیاتر لە 150 کەس لە نوێنەرانی ئەم پارتە لە پەرلەمان
بەبیانوی ئەوەی کە کۆربین لایەنگری چالاکانە و هەمەلایەنەی لە مانەوە لەگەڵ یەکێتی
ئەوروپا نەکردوە خوازیاری دەست لەکارکێشانەوەی ئەون. ئەمە لە درێژەی هەوڵەکانی باڵی
ڕاستی پارتی کرێکارانە کە لە پێناو خستنەکەنارەوەی جێرمی کۆربیندا کە لە هەلومەرجی
پەراکەندەیی دوای برگسیت جێوشوێنێکی بەهێزتر و خۆبەموستەحقتری پەیداکردوە.
لە لایەکی ترەوە بێپایەبونی زۆربەی بەڵێنەکانی جوداخوازەکان بۆتە بابەتێکی گەرمی
ناو بڵاوکراوە و میدیاکان و دەستەواژەی ڕیگرێتس (پەشیمانی لە چوندەرەوە) بەگشتی
بۆتە وتەی سەرزمان لە جێگای برگسیت. هەموو سەبارەت بە بومەلەرزەیەکی سیاسی و
ناڕۆشنی بێچارەنوس قسەدەکەن و تەنانەت کەمپینێکی ئیمزاکۆکردنەوە بۆ دوبارەکردنەوەی
ریفراندۆم لە میدیا کۆمەڵایەتیەکاندا بڵاوکراوەتەوە کە تا ئێستا زیاتر لە چوار
ملیۆن کەس واژوی کردوە. مەسەلەیەکی تر هەروەک پێشتر ئاماژەم پێدا ئەگەری جیابونەوەی
ئێرلەند او بەتایبەتیش سکۆتلەندایە لە بەریتانیا کە بەشێوەیەکی جدی شانشینی
یەکگرتوی بردۆتە ژێر پرسیارەوە.
ئەم شۆکبون و بێتەکلیفییە دواجار خاودەبێتەوە، بەڵام یەک چینی دەسەڵاتداری لاوازتر
و پەراگەندەتر لە دڵی ئەم پڕۆسەیەدا دێتەدەرەوە. هەروەک پێدەچێ کە هەموو پارت و هێز
و کەسایەتیەکانی چینی دەسەڵاتدار لە هەوڵداندابن تا جیابونەوە لە یەکێتی ئەوروپا بە
کەمترین لەتمە و زیان وە بە نزیکی هەرچی زیاتر لە ئەوروپا ببەنەپێشەوە. ئەم ڕەوەندە
هەر شێوازێکی تایبەت بەخۆیەوە بگرێت ئاکامەکەی نەک بەهێزبون بەڵکو لاوازبونی هەرچی
زیاتری ئەوهێزە سیاسیانەیە کە لایەنگری جیابونەوە لە یەکێتی ئەوروپا بون چ لە
بەریتانیا وە چ لە سەرجەم ئەوروپادا.
هەروەک ئاماژەم پێدا کرۆکی مەسەلەکە ئەوەیە کە لەسەردەمی ئێمەدا خۆپاراستنی
ناسیونالیزمی ئابوری ناکۆکە بە نیاز و کارکرد و فرەوڵاتی و کاردابەشکردنێکی جیهانی
لە نێوان بەشە جیاوازەکانی سەرمایەدا. لەم ڕوەوە ئەگەر جیابونەوەی بەریتانیا لە
ئەوروپا بەمانای واقعی وشە بە ئەنجام بگەیەنرێت ئەوا کارکردە ئابوری و
کۆمەڵایەتیەکانی قەیرانی ئابوری لەم ولاتە و وڵاتانی تری ئەوروپادا بۆسەر کرێکاران
و جەماوەری خەڵک یەعنی بێکاری و هەڵئاوسان و سکهەڵگوشینی ئابوری و بڕینی
خزمەتگوزاریەکان پلە بەپلە زیادتر دەکات. لەم ڕوەوە تەنانەت ئەگەر دەنگدان بە
جیابونەوە ی بەریتانیا پارتە ڕاستڕەوەکانی وڵاتانی تری ئەورپا و مەسەلەی
ڕیفراندۆمێکی هاوشێوە لەم وڵاتانەدا بێنێتە پێشەوە ئەوا هەلومەرجێکی کاتی وگوزار
دەبێت. زۆر کێشەی ئابوری و کۆمەڵایەتی و سیاسی کە لەئاکامی جیابونەوەی دەستەی
دەسەڵاتدار و خەڵکی بەریتانیا ڕوبەڕویان دەبێتەوە سەرجەم وڵاتانی ئەوروپا بە
زەرورەت ناچار بە نزیکبونەوە و هاوکاری زیاتر دەکات نەک دورکەوتنەوە و گەڕانەوە بۆ
سنورە میللیەکان.
بە بۆچونی من تەنانەت لە خودی بەریتانیادا پارت و یەکەکانی چینی دەسەڵاتدار
هەوڵدەدەن کە لە جیابونەوە لێکدانەوە و دەربڕینێکی هەرچی فۆرماڵیتر و بێناوەڕۆک تر
بەدەستەوە بدەن و ڕێگاچارەی عەمەلی دیکە لە پێناو بەشداریکردنی سەرمایەکانی
بەریتانیا لە بازاڕەکانی ئەوروپادا بدۆزنەوە. لە کۆتایدا ئەوروپا سەرەڕای گوشاری
هەندێ وڵات بۆسەر حکومەتی بەریتانیا لە پێناو یەکلاکردنەوەی هەرچی زوتری
جیابونەوەکە، بەڵام ئەوە دەرک دەکات کە بەرژەوەندیەکانی لەوەدایە کە بەریتانیای لە
درگاوە ڕۆیشتوو لە پەنجەرەوە بهێنێتەوە. ئەمە زۆرترین ئەگەرەکانی بارودۆخەکە دەبێت
. بەڵام ڕەوەندی ئاڵوگۆڕەکان هەرچیەک بێت هیج لە کێشە و نەهامەتیەکانی کرێکاران و
جەماوەری خەڵک کە قەیرانی سەرمایەداری ژیانی ئەوانی خستۆتە ژێر گوشارەوە
کەمناکاتەوە. خەڵکی بەریتانیا، لە دەرەوە یان لە ناو یەکێتی ئەوروپادا، بەهەمان
سیاسەتەکانی سکهەڵگوشین، دژی خۆشگوزەرانیە گشتیەکانی یەکدەرسەدیهای دەسەڵاتدار
ڕوبوڕون کە هەموو خەڵکی ئەوروپا و وڵاتانی تری جیهانیش لەگەڵیاندا ڕوبەڕون. لە
ئاستێکی قوڵتر و پایەییتردا ئەم ڕەوەندە بەرامبەرکێی نیوان جەماوەری نەوەدونۆ
دەرسەدی خەڵک و یەکدەرسەدی دەسەڵاتدارە کە شکڵ دەدات بە ئایندە.
وەرگێڕانی: هیوا ئەحمەد