سوریا "فیدرالیزم دیموکتیک' وەڵام نیە
"فیدڕالیزمی دیموکتیک" وەڵام نیە بۆ قەیرانی سوریا!
گفتوگۆی نەسان نەودینیان لەگەڵ حەمید تەقوایی:
نەسان نەودینیان: لە ڕۆژەکانی ١٦و ١٧ مانگی مارسی ئەمساڵدا کۆنفرانسیک لە شاری ڕومیلان لە کانتۆنی جەزیرە بە بەشداری نوێنەرانی کانتۆنەکانی جەزیرە وعەفرین وکۆبانی و ئەحزاب و هێزو بزوتنەوە سیاسیەکانی ناوچەکە لە باکوری سوریا بەڕیوە چوو، ئەم کۆنفراسە مۆدێل یان سیستمی فیدرالیزمی بۆ بەڕێوەبردنی کوردستان و باکوری سوریا هەڵبژارد و وەک ڕێگاچارەیەک بۆ دەربازبون لە قەیرانی سوریا ناولێبرا، بەڕای ئێوە فیدرالیزمی دیموکراتی دەتوانێ ڕێگاچارەیەکی گونجاو بێت بۆ دەربازبوون لە قەیرانی سوریا؟
حەمید تەقوایی: نەخێر، بە بڕوای من ئەوە ڕێگاچارەیەک نیە بۆ دەربازبون لە قەیرانی سوریا بەڵکو ڕێگاچارەیەکە کە لە قەیرانی سوریاوە سەرچاوەی گرتوە و بەرهەمی ئەویشە.
هەر لەسەرەتای شکڵگرتنی قەیرانی سوریاوە واتە سەربەرزکردنەوەی یەک ڕاپەڕینی شۆڕگێرانە و حەقخوازانە لە دژی ڕژێمی ئەسەد لە دیمەشق وچەندین شاری تری سوریا - لە ناویشیاندا ناوچە کوردنشینەکان - هیزە ئۆپۆزیسیۆنە ناسیۆنالیستیە کوردیەکان بەبزوتنەوەی جەماوەری خەڵکی سوریاوە لە دژی حکومەتەکەی ئەسەد پەیوەست نەبون، بەڵکو هەوڵیاندا بەسود وەرگرتن لە لاوازیەکانی دەوڵەتی ناوەندی جۆرە حکومەتێکی ناوچەیی لە ناوچە کوردنشینەکاندا دابمەزرێنن. دەوڵەتی ئەسەدیش لە ڕوی تاکتیکیەوە بەقازانجی خۆی ئەبینی کە بەرەی کوردستان لە گەردەلولێک کە بەهاری عەرەبی بەرپایکردوە و هێشتا هەڕەشە لە حکومەتەکەی دەکات بە ئارامی بهێلێتەوە، وە بەکردەوە ناوچەکەی بە هێزە ئۆپۆزیسیۆنە کوردیەکان سپارد. هێزە سەربازیەکەنی دەوڵەتی ناوەندی لە ساڵی 2012 بەشێکی فراوانی ناوەچە کوردنشینەکانیان بە جێهێشت و بە دوای ئەوەدا حیزبی یەکێتی دیموراتیک بەکردەوە بواری ئەوەی بۆ ڕەخسا کە جۆرێک لە خودموختاری – لەژێر ناوی کانتۆنەکانی خۆبەڕیوەبردن- لەباکوری سوریا دابمەزرێنێت.
لە درێژەی قەیرانی سوریا و چالاکبونەوەی دەوڵەتە کۆنەپەرستەکانی ناوچەکە و جورەها هێزی قەومی- ئیسلامی جێی پشتیوانی ئەوان لە دژی دەوڵەتی ئەسەد، لە بارودۆخێکی تاریک وشەڕو کاولکاری و کوشتارێک کەبەسەر ناوچەکانی تری سوریادا حاکمە، کانتۆنەکانی ژێر دەسەڵاتی هێزە کوردیەکان پارێزراو مانەوە و تەنانەت لە بەرامبەر داعشدا کانتۆنی کۆبانی بەرنگاربونەوەیەکی قارەمانانە وسەرکەوتویان بەڕێخست. بەم پێیە ناوچە کوردنشینەکانی سوریا - هاوشێوەی کوردستانی عێراق دوای جەنگی کەنداو – لە جێگیرییەک و ئاستێک لە ئارامی و بارودۆخێکی ئاساییتر و ئاسایشتر بە بەراورد بە ناوچەکانی تری سوریا بەهرەمەند بوو. ئەمە یەک ئاڵوگۆڕی پۆزەتیڤە لە سوریایەکی وێران و بەجەنگداگیراو و بوون بەجێگای ڕمبازێنی جورەها هیزی ئیسلامی وقەومی، بەڵام ئاشکرایە ئەم بارودۆخە لەسەر زەمینەی هێزهاوسەنگیەک هاتۆتەئاراوە کە لەهەموو سوریادا هاتوەتە گۆڕێ یان بە دەستەواژەیەکی باشتر بڵێم جێگاو ڕێگایەکی قەیراناوی و لاوازییەک کە حکومەتەکەی ئەسەد لەگەڵی دەستەویەخەیە هێناویەتە ئاراوە. ڕێگاچارەی فیدرالیزمی دیموکراتیکی باکوری سوریا ئەیەوێت بە ئەو هێزهاوسەنگیە - کە تەمەنی لەگەڵ کۆتایپێهاتنی قەیرانی سوریایە، بە ئەسەدەوە یا بەبێ ئەسەد، کۆتایپێدێت - جۆرێک لە بەردەوامی و فەرمیبونی یاسایی و سیاسی ببەخشێت. بەڵام ئەمە نە ڕێگاچارەی قەیرانی سوریایە وە نە ڕێگاچارەی کێشەی کوردە لە سوریا.
هەتا ئەو جێگایەی کە پەیوەندی بە مەسەلەی میللیە وە هەبێت، ئێمە لە بنەڕەتەوە لەگەڵ هەر جۆرە ڕیگا چارەیەکی فیدراڵی لەسەر بنەمای نەتەوەیی و دەستەواژەی مافی کەمایەتیەکان ناکۆکین، چونکە باوەڕمان وایە کە هەڵاواردن وجیاکاری میللی چارەسەرناکات، بەڵکو جێکەوتەی دەکات و بەدامەزراوەیی دەکات. کاتێک کە دەولەت - وڵاتان بە شێوازی حکومەتی فیدراڵی لە کۆمەڵگا کۆنەکانی پێش سەرمایەداری سەریان دەرهێنا، بەوشێوەیەی کە بۆ نمونە ئەڵمانیاو سویسراو وڵاتەیەکگرتوەکان شکڵیانگرت، فیدراڵیزم هەنگاوێک بوو بۆ پێشەوە، بەڵام ئەمڕۆ کاتێک فیدارلیزم لە چوارچێوەی مافی کەمایەتیەکان و پێناسە میللییەکاندا لە چوارچێوەی وڵاتیکدا کە هەرئێستا خۆی بونی هەیە دەخرێتە ڕوو تەنها دەتوانێت بە پارچە پارچە بوونی هەرچی زیاتری کۆمەڵگاو لێکدورخستنەوەی خەڵکانی سەربە میللەت ونەتەوە و ئاینە جیاوازەکان لەیەکتر کۆتایی پێبێت. لەسەردەمی ئێمەدا ڕێگاچارەی کێشەی میللی یان مانەوەیە لە وڵاتێکدا وەک هاوڵاتیانی بەتەواوەتی خاوەن مافی یەکسان – کۆمەڵگەیەکی مەدەنی کە سەربەخۆ لە ئاین و میللەت و نەتەوە مافی تەواو یەکسانی هەموو هاوڵاتیان بەڕەسمی ئەناسێت - وەیان ئەگەر ئەم کارە لە توانادا نەبوو- وەیان بەهەر هۆکارێکی تر خەڵکی سەربەمیللەتەکانی تر ڕازی نەبون بە پێکەوەژیان – ڕێگاچارە جیابونەوەیە لەسەر بنەمای ڕیفراندۆم و ڕاپرسی لەو خەڵکەی کە خوازیاری جیابونەوەیە – فیدرالیزمی قەومی ڕیگا چارەی کێشەی میلی نیە بەڵکو توندکەرەوەیەتی.
لەوانەیە بڵێن بەلەبەرچاو گرتنی بارودۆخی ئەمڕۆی سوریا بەهەرشێوەیەک بێت فیدرالیزم تەرحێکە بۆپێشەوە. بە بۆچونی من وانیە.هەر پلانێکی حکومەتی بۆ ئایندەی سوریا کە لەسەر پێکهێنانی یەک کۆمەڵگای (موزائیکی) لە گروپە کۆمەڵایەتیە نەتەوەیی و ئاینی وئەو فیدراڵیەتانەی کە پشتبەستون بەم گروپبەندییە تۆوی ئاڵۆزی و دوبەرەکی و ڕق وکینە بڵاوکردنەوەی دواتری لە گەڵ خۆیدا هەڵگرتوە .
خاڵێکی گرنگی تر ئیمکانی جێبەجێ بونی ئەم پلانەیە. لەهەلومەرجی دیاریکراوی سوریادا تەرحی فیدرالیزم سەرباری بێتوانایی لە چارەسەری کێشەی کورد وەیان هەر کەمایەتیەکی تر، لە ڕویی پراتیکیشەوە ئیمکانی جێبەجێبونی نییە. فیدرالیزم بەپێی پێناسەکە پشت بەستووە بەجۆرێک لە پەیوەندی لەگەڵ دەوڵەتی ناوەندی. ناوچەی فیدراڵ ئەبێت ماف و پەیوەندییەکی تایبەتی لەگەڵ دەوڵەتی ناوەندی هەبێت وە ئەمە پێداویستی یەک ڕێککەوتنی دولایەنەیە. جیابونەوە وسەربەخۆیی، وەک مافی تەڵاق، بڕیاری لایەنێکە بەڵام فیدرالیزم، خۆبەڕێوەبردن وەیان خودموختاری ناوچەیی لەهەر وڵاتێکدا، هاوشیوەی مافی زەواج ، بڕیاری دولایەنەیە و پێویستی بە ڕیکەوتنی دەسەڵاتدارانی ئەو ناوچەیە و دەوڵەتی ناوەندی و بەهەمان شێوەش ئەوناوچانەی تریش هەیە کە ئەیانەوێت بەشێکبن لە ڕژێمی فیدراڵ.
یەکەمین کێشە سەبارەت بە تەرحی فیدرالیزمی دیموکراتیک لە سوریا ئەوەیە کە لەو وڵاتەدا لەبنەڕەتدا بارودۆخی کۆمەڵگایەکی ئاسایی و دەوڵەتێکی ناوەندی کەبتوانێت لەگەڵیدا بچێتە پەیوەندیەکی لەو شێوەیە بونی نییە. لەم ڕوانگەیەوە ئەم تەرحە بەتەواوەتی خەیاڵییە و قابیلی جێبەجێبون نیە. خاڵی دوهەم ئەوەیە کەمانای سیاسی تەرحێکی لەو شێوەیە بەکردەوە جۆرێکە لە بەڕەسمیەت ناسینی دەوڵەتێک کە دوچاری قەیرانێکی قوڵی سیاسی بووەتەوە و هۆکارو سەرچاوەی سەرەکی بارودۆخی ڕەش وشەڕو کوشتارو وێرانکاریەکە کەبەسەر ئەو وڵاتەدا سایەی کێشاوە. لەم ڕوەشەوە ئەم تەرحە وەک ئیمتیازدانێکی سیاسی بەدەوڵەتی قەیراناوی ئەسەد بەئەژمار دەکرێت.
بەبڕوای من لەبنەڕەتدا دەربازبونی ناوچە کوردنشینەکان لە قەیرانی ئیستای سوریا بەهیچ شێوەک لە چوارچێوەی جوگرافیای سیاسی سوریا - واتە وڵاتی بەشەڕداگیراو وێران بوو کە دەوڵەتی ناوەندیەکەشی دوای پێنج ساڵ لە تاوان وکوشتار هەرجۆرە متمانەو ڕەوایەتێکی لەدەستداوە و یەکپارچەیەکەشی لەلایەن خودی بۆرژوازی ناوچەکە و جیهانییەوە چۆتە ژێر پرسیارەوە - لەتوانادا نیە. لەبارودۆخێکی ئاوهاداهەرجۆرە سیستەمێکی حکومەتی ناوخۆیی (محەلی) بەهەر ڕادەیەکیش دیموکراتیک و خۆبەڕیوەبەرو..هتد، بێت، هەر بەوشێوەیەی ئاماژەم پێدا، تەمەنی بەقەدەر قەیرانی سوریا درێژ ئەبێت.
نەسان نەودینیان: لە مانگی فێبریوەری 2016 دا گفتوگۆی جنیف ٣ دەستیپێکرد و حیزبە ئۆپۆزۆسیۆنە کوردیەکان بانگهێشتی ئەو گفتگۆیانە نەکران، وە بەکردەوە ئەوانیان پشتگوێخست. ئایا ڕاگەیاندنی "فیدرالیزمی دیموکراتیک" وەڵامێکە بە هەڵوێستی ڕۆژئاوا وهاوپەیمانیەکەیان لە سوریا؟
حەمید تەقوایی: بەبڕوای من گفتگۆکانی جنیف کاریگەریان هەیە لەسەر کاتی بەستنی کۆنفرانسی ڕومیلان. بەڵام لەڕوی ناوەروک و هەڵوێستگیری سیاسیەوە هەروەک ئاماژەم پێدا ڕاگەیندنی تەرحی فیدرالیزمی دیموکراتیک لە دریژەی جوڵانەوەیەکدا هاتوەتەدەر کە پێنج ساڵ لەمەوبەر بە ڕاپەڕینی شۆڕشگێڕانەی خەڵکی سوریا دەستیپێکرد. بابەت وباسی گفتوگۆکانی جنێف لەسەر داهاتوی سوریایە، وە هیزەکانی بەرگوزارکردنی کۆنفرانسی ڕومیلان ویستویانە بە بڕیاردان لەسەر مۆدێلێک، مۆدیلی حکومەتی کانتۆنەکان پەرەپێبدەن بۆ تەرحێکی حکومەتی لە باکوری سوریا وە بە بەشداربوانی گفتوگۆکانی جنێف ڕاگەیەنن کە چ ڕێگاچارەیەکی تایبەتیان هەیە بۆ ئایندەی سوریا. بەڵام لەم گۆشەنیگایەشەوە واتە لە ڕوی دیپلۆماسیشەوە کۆنفرانسی ڕومێلان ناچیتە سەر کێشە بنەڕەتیەکە. کێشەی سەرەکی گفتوگۆکان داهاتوی سوریایە، بەبون و نەبونی ئەسەدەوە، بەڵام تەرحی فیدرالیزمی دیمکراتیک ئەم مەسەلەیەی بە بێدەنگی سپاردوە. بە بۆچونی من سەربەخۆ لە نیازو هەڵوێستی ڕۆژئاوا و ڕوسیا و تورکیا و بەشداربوەکانی تری گفتوگۆکانی جنێف بەشێوەیەکی ئۆبجەکتیڤ چارەسەری قەیرانی سوریا بەسراوەتەوە بە خستنەلاوەی ڕژێمی ئەسەد وە ئەمە بەڕاستی کێشەیەکە کە هەر لە سەرەتاوە هێزە ئۆپۆزۆسیۆنەکانی کورد هەر لە دەستپێکی قەیرانی سوریاوە تا ئەمڕۆ خۆیان لە ڕووبەڕوبونەوەی لاداوە. بەمپێیە تەنانەت لە ڕویی دیپلۆمایسیشەوە تەرحی فیدرالیزمی دیموکراتیک هیچ گرێیەک ناکاتەوە.
نەسان نەودینیان: بەگشتی لەبارەی تەرحی فیدرالیزمی دیموکراتیک کەلەلایەن حیزبی یەکێتی دیموکراتی و حیزبە کوردیەکانی تروە باسی لێوەدەکرێت بۆچونتان چییە؟ لەبارەی حکومەتی خۆبەڕێوەبەری کانتۆنەکانەوە چۆن بیردەکەنەوە؟
حەمید تەقوایی: تەرحی فیدرالیزمی دیموکراتیک و بەهەمان شێوەش تەرحی کانتۆنەکانی خۆبەڕیوەبردن لە بۆچۆنەکانی عەبدوڵا ئوجەلان و تەرحی "کۆنفیدرالیزمی دیموکراتی" یەوە وەرگیراوە. من لە سیمینارێکدا ساڵی ڕابردو بەدرێژی ڕەخنەم لە بۆچونەکانی ئۆجەلان گرت. لیرەدا تەنها ئاماژە بەوەدەکەم کە کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک بە پێچەوانەی پڕوپاگەندەی لایەنگرانیەوە بۆ باڵای ناسیۆنالیزمی کورد دوراوە. تەرحی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک پشتی بەستوە بە بۆچونی پۆست مۆدێرنیستی لە بارەی حکومەتەکان و کۆمەڵگا موزائیکییە میللی- ئاینی- نەتەوەییەکان. پۆست مۆدێرنیزم لە جێگای کۆمەڵگای مەدەنی، کۆمەڵگای پێکهاتوو لە نەتەوە و ئاین و میللەتە جیاوازەکان دائەنێت، وە لەم ڕوەشەوە بەتەواوەتی ئەتوانێت لە ڕوی سیاسیەوە لە خزمەت ئامانجی بۆرجوازی کوردا بێت کە بێ دەوڵەت و وڵاتە و بە چوارپارچە دابەشکراوە، وە هیچ ئایندەیەکی پێشبینیکراوی لە داهاتودا بۆ دامەزراندنی دەوڵەت و وڵات و کۆمەڵگای مەدەنی کورد نییە. ئەمە بەتەواوەتی ئەرکێکە کە تێۆری کۆنفیدرالیزمە دیموکراسیەکەی ئۆچەلان بەئەنجامی ئەگەیەنێت. تەوەر وخاڵی بەهێزی ئەم تیۆرە مەدەنیەت و کۆمەڵگای مەدەنی نیە بەڵکو کۆمەڵگای موزائیکی نەتەوەیی- ئاینی یە. ئۆجەلان خودی ئەم تیۆرییە "کۆنفیدرالیزمی دیموکراتی" بە "تێپەڕبون لە مۆدێرنیتەی کاپیتالیستی" ناولێدەنێت، بەڵام ئەم تێپەڕبونە، ڕێک هەروەک تێپەڕبونی پۆست مۆدێرنیزم لە مۆدێرنیزم، پاشەکشەیە لە تێگەیشتنی هاوڵاتیبون- ئەندامانی خاوەن مافی یەکسان لە کۆمەڵگایەکی سەربەخۆ لە مەزهەب و ڕەگەزو نەتەوە و هتد- وە گەڕانەوەیە بۆ پێناسەی میللی- نەتەوەیی- خێڵەکی تاکەکان و دەستەکانی پێکهێنەری کۆمەڵگا. کۆنفیدرالیزم و فیدرالیزم لەم تیۆریەدا بەتەواوەتی پشتی بەستوە بە شوناسنامەی میللی، ئاینی، نەتەوەیی تاکەکان لەژێرناوی "گەلان" و "گروپە کۆمەڵایەتیەکان" دا و ئەگەڕینەوە بۆ ئەوان. واتە فیدرالیزمێکی میللی- نەتەوەییە نەک پارێزگایی و هەرێمی، لەم ڕوەوە ئەبێت بڵێین کە ئەمە بەمانای تەواوی وشە ڕێبازێکی کۆنەپەرستانەیە. کۆنەپەرست بەمانای گەڕانەوە لە مۆدێرنیزمەوە بۆ فەلسەفە و ڕێبازی سیاسی سەدەکانی ناوەڕاست.
ستراتیژی سیاسی حیزبی یەکێتی دیموکراتی لە سوریا و حیزبەکانی فەلەکی پ ک ک لەم تیۆرەوە سەرچاوە ئەگرن. بەڵام بێگۆمان ئەمە بەمانای کۆنەپەرست بوونی هەموو هەڵویست وکارە دیارەکانی ئەم هێزانە نیە. بەبڕوای من هێزێک کە لەناو سیناریۆی ڕەشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا تەرحی حکومەتی خۆی لە کانتۆنەکانی سویسراوە وەرگرتوە، نەک لە خولەفاکانی ئیسلامی سەردەمی محەمەد وەیان ئیمپراتۆری عوسمانی وەیا ولایەتی فەقیە، بمانەوێ ونەمانەوێ بارودۆخێکی زۆرگونجاوتر بۆ گەیشتن بەکۆمەڵگایەکی ئازادو یەکسان دێنێتەئاراوە. دەبێت نە بانگەشەی خۆبەڕێوەبەری ئەم هێزانە لەگەڵ حکومەتی شورایی تێکەڵبکرێت و بەهەڵە وەربگرین، وەنە بەرگریکردنیان لە " گەلان" بە مانای دەستشۆردنیان لە ناسیۆنالیزم دابنێین- ئۆچەلان باوەڕی وایە کە گەلی کورد سەرچاوەی شارستانیەتی جیهانە! - بەڵام تەنانەت گفتوگۆکرن لەسەر خۆبەڕیوەبەری وحکومەتی جۆری کانتۆنەکان ڕێگای خەبات لە دژی ناسیۆنالیزم و لەدژی پارچە پارچەکردنی کۆمەڵگا بەسەر میللەتان و ئاینەکان و "گەلە" جیاوازەکاندا لەبارتر دەکات.
تا ئەو جێگایەی کە بە ناوەرۆکی تەرحی ڕاگەیندراوی کۆنفراسی ڕمیلانەوە پەیوەستە گرنگترین کێشە لە سوریاو ناوچەکەدا واتە سکۆلاریزم و داخوازی دەوڵەتی غەیرە دینی و غەیرە نەتەوەیی و غەیرە ڕەگەزی، وە بەفەرمیناسینی مافی هەموو هاوڵاتیان سەربەخۆ لە ئاین و نەتەوە و ڕەگەز خستنە پاڵیان لەم تەرحەدا بێدەنگەی لێکراوە. قسە لەسەر یەکسانی ژن و پیاو کراوە کە ئەمە لایەنێکی ئەرێنی و پێشکەوتوخوازانەی تەرحەکەیە بەڵام سەبارەت بە سکۆلاریزم قسەیەک لە گۆڕێدا نیە. بەبڕوای من ئەمە لە ڕێبازی پۆست مۆدێرنیزمی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیکی ئۆجەلاندا خۆی دەبینێتەوە. لە هەڵوێست وسیاسەتەکانی حیزبەکانی لایەنگری ئوجەلاندا بەتەواوەتی لە بنەڕەتدا جەختکردنە لەسەر مافی گەلان و ئاینەکان وگروپە کۆمەڵایەتیەکان وە نەک کۆمەڵگای مەدەنی دامەزراو لەسەر بنەمای مافی یەکسانی هاوڵاتیان، سیکۆلاریزم، ئازادی بێمەرج و بەندی سیاسی ومەدەنی بۆ هەموو حیزب و تاکەکان. لە تەرحەکەی ڕوملانیشدا ئەم ئاڕاستەیە بە تەواوەتی بەرچاو دەکەوێت.
نەسان نەودینیان: وەک دواپرسیار بە بۆچونی ئێوە ڕێگاچارەی دەرچون لەم قەیرانەی سوریا چیە؟
حەمید تەقوایی: دەبێت لە نێوان ڕیگاچارەی قەیرانی سوریا و کێشەی ناوچە کوردنشینینەکاندا جیاوازیەک قبوڵ بکەین. تائەو جێگایەی پەیوەندی بە ڕێگاچارەی قەیرانی سوریاوە هەیە کلیلی چارەسەری ئەو قەیرانە - وەلانانی ڕژێمی ئەسەدە - ئەم قەیرانە بەدەستڕێژی گولە لە ناڕەزایەتی وخۆپیشاندانەکانی جەماوەری خەڵک لەلایەن ڕژێمی ئەسەد وهاوپەیمانەکانیەوە – کۆماری ئیسلامی و ڕوسیا- دەستیپێکرد و خۆپیشاندانەکانی جەماوەری خەڵک لە ڕێگەی ڕژێمی ئەسەدەوە لە خۆێنهەڵکێشران، زەمینەی بۆ دەستێوەردانی هەموو دەوڵەتە کۆنەپەرستەکانی ناوچەکە و جۆرەها دارودەستەی ئیسلامی هەوسارپچڕاو لە پاریزگاریکردن یان دژایەتیکردنی ڕژێمی ئەسەد هینایە گۆڕێ. مانەوەی هەتا ئیستای ڕژێمی ئەسەد هۆکاری بارودۆخی کارەسات باری تائێستای سوریایە.
بەڵام خەڵکی ناوچە کوردنیشینەکان ناچار نین هەتا ڕوخانی ڕژێمی ئەسەد و پاشەکشە پێکردنی دەستەوتاقمە ئیسلامیەکان لە سوریا لە چاوەڕوانیدا بمێننەوە. چوارچێوە و زەمینەی مێژوویی کێشەی میللی، وە بەدوریمانەوەی کانتۆنە کوردنیشینەکان لە بارودۆخی بەسەریەکداڕوخاو و شڵەژاوی ناوچەکانی تری سوریا بوار ئەدات کە خەڵکی ئەو ناوچەیە لە ڕیفراندۆمێکی گشتیدا داهاتوی خۆیان دیاری بکەن. لە ڕیفراندۆمێکی لەو شێوەیەدا پێشنیاری ئێمە جیابونەوەیە. سەبارەت بەکوردستانی عێراقیش پیشنیاری ئێمە هەرئەوەیە. لەهەردوو ئەو وڵاتەدا شیرازەی کۆمەڵگای مەدەنی لەبەریەک هەڵوەشاوە و ژیان بەناوی هاوڵاتیانی خاوەن مافی یەکسان بۆ هیچ کەس بونی نیە، چ کورد بێت یان غەیرە کورد، وە هیچ ماناو واتایەکی نیە.
جیایی و سەربەخۆیی نەک تەنها بە مانای پارێزگاریکردن و بەردەوامبونی هەلومەرجی ئاسایی و مەدەنیەت و جێگییریەکی ڕێژەییە کە لە حاڵی ئیستادا خەڵکی کوردستان لەم دوو وڵاتی بەشەڕداگێراو و ئیسلامزەدەدا لێیبەهرەمەندن، بەڵکو لەوە گرنگتر ئەو بوارە دەڕەخسێنێ کە خەڵک لە هەلومەرجێکی زۆر گونجاوتردا لە چارەنوسی سیاسی خۆیاندا ڕاستەوخۆ بەشداریبکەن وە لەپێناو ماف و داخوازیە ڕەواکانیاندا تێکۆشان و خەبات بکەن. تا ئەو جێگایەی کە بە کوردستانی سوریا دەگەڕێتەوە گفتوگۆکردن لەسەر خۆبەڕیوەبەری و بەشداری ڕاستەوخۆی جەماوەری خەڵک لە سیاسەت و بەڕیوەبردنی کاروباری کۆمەڵگادا، بەمانای تەواوی وشەکە، واتە بەدور لە چوارچێوەی مافی گەلان و میللەتان و گروپە کۆمەڵایەتیەکان، تەنها دەتوانێت لە کاتی جیابونەوە لە سوریا جێبەجێ بکرێت. لە هەلومەرجی ئەمڕۆی سوریا و هەموو ناوچەکەدا جیابونەوە نەک تەنها ڕێگاچارەیەکە بۆ چارەسەری کێشەی میللی، بەڵکو ڕێگای دابینکردن و بەدیهێنانی مەدەنیەت و بەدەستهینانی بارودۆخێکی ئاسایی سیاسی- کۆمەڵایەتییە لە پێناو شکڵدان بە ئۆڕگانە جەماوەریەکانی هاوشێوەی شوراکان و بەشداری ڕاستەوخۆی ئەم شورایانە لە ساختمانی حکومەتی کوردستانی سەربەخۆدا .
بە بۆچونی من لە ڕوی پراتیکیشەوە جیابونەوە لە هەلومەرجی ئەمڕۆدا زیاتر لە ڕابردو بواری جێبەجێکردنی هەیە. یەکپارچەیی خاکی سوریا – هەروەها عێراقیش- لەلایەن خودی دەوڵەتان وهێزەکانی بۆرژوازی لە ڕۆژئاوا و ناوچەکەدا چۆتە ژێر پرسیارەوە و ئەگەری گۆڕینی نەخشەی جوگرافیایی سیاسی ناوچەکە لەئارادایە. ئەڵبەتە ئەمە بە مانای ڕازیبونی دەوڵەتانی ناوچەکە بە کوردستانی سەربەخۆ نیە وە بێگومان ئەو دەوڵەتانە بە هەموو ڕێگایەک هەوڵئەدەن کە لەبەرامبەر سەربەخۆیدا بوەستنەوە. بەڵام حکومەتی فیدراڵیش لەگەڵ هەمان دژایەتی و ناڕەزایەتی دەوڵەتاندا ڕوبەڕوە. لێرەدا جیاوازیەکە تەنها ئەوەیە کە لە ڕوی سیاسی و مافەوە تەرحی سەربەخۆیی بە پێچەوانەی تەرحی فیدڕالیزمەوە، وابەستە نیە بە ڕەزامەندی دەوڵەتی ناوەندیەوە. داواکاری سەربەخۆیی کە دەنگی ڕیفراندۆمێکی گشتی لە ناوچە کوردنیشینەکاندا لەگەڵدابێت تەرحێکی زۆر پراکتیکیترە و بواری بۆ ڕەخساوترە لەچاو فیدڕالیزمێک لە وڵاتێکی بەشەڕداگیراودا کە یەکپارچەیی خاکەکەی تەنانەت لەلایەن خودی هێزو دەوڵەتەکانی بۆرجوازییەوە چۆتە ژێر پرسیارەوە.
لە ڕوانگەی هێزە چەپ وکۆمۆنیستەکانەوە لە هەلومەرجی ئەمڕۆدا سەربەخۆیی ناوچە کوردنیشینەکان لە سوریا وعێراق گونجاوترین هەلومەرج بۆ بەهێزبونی چەپ و چینی کرێکار لە پێناو بەرەوپێشچونی زیاتر لەدژی ناسیۆنالیزمی کورد و "بۆرژوازی خۆماڵی" و گەیشتن بە کۆمەڵگایەکی ئازاد و یەکسان و خۆشگوزەرانی سۆسیالیستی دەڕەخسێنێت. نەک تەنها لەم ڕوانگەیەوە کە بەچارەسەری مەسەلەی میللی بارودۆخ بۆ ڕەخنەی چینایەتی لە بۆرژوازی کورد زیاتر و زیاتر لەبارتر دەبێت - کە ئەمە لایەنێکی کلاسیکی وگشتی چارەسەری مەسەلەی میللی یە – بەڵکو بەتایبەتی لەو لایەنەوە کە لە هەلومەرجی تایبەتی ئێستای ناوچەکەدا جێبەجێکردن ودابینکردنی مەدەنیەت و هەلومەرجێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی یارمەتیدەر بۆ قوڵبونەوە و پەرەدان بە خەباتی چینایەتی تەنها بە جیابونەوە لەتوانادا ئەبێت. لە تەرحی کۆنفڕانسی ڕومیلاندا نەک تەنها ئاماژە بە ڕیفراندۆم ومافی جیابونەوە نەکراوە بەڵکو بەپێچەوانەوە جەخت لەسەر یەکپارچەیی خاکی سوریا کراوەتەوە.لەم ڕوانگەیەوە تەرحی فیدرالیزم بە پیچەوانەی پڕوپاگەندەکانیەوە بەتەواوی لە بەرامبەر "ڕیگای دەربازبوون لەقەیرانی سوریا" دا دەوەستێتەوە.
وەرگێڕانی لە فارسیەوە: کاوە عومەر
پێداچونەوە: هیوا ئەحمەد
٩/٤/٢٠١٦