کرۆناو بارودۆخی سیاسی ئەمڕۆی ئێران
حەمید تەقوایی
لەکۆمەڵگە و بارودۆخی سیاسی ئێراندا هەموو شتێک کەوتوەتە ژێر تیشکی پەتایی
کرۆناوە.ڕەوتی پەرەگرتوی ئەوناڕەزایەتیانەی کەلە نۆڤەمبەردا(آبان ماە) دەستی
پێکردبوو،لە ڕوبەڕوبونەوەی کرۆنادا وەستاوە لەگەڵ بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کرۆنادا
لەڕوی شێوازەوە خەبات وخۆپیشان و کۆبونەوەی ناڕەزایەتی بەکردەوە بویە شتێکی ئاستەمە
وەلە ناوەرۆکیشدا پارێزگاتی خۆپاریزی
سایەی بەسەر هەموو شتێکدا کێشاوە.
لە یەکەم نیگادا وادێتە پێش چاو قەیرانی کرۆنا ئەو بزوتنەوە
پەرەگرتوەی
کەبەکردەوە ئەیتوانی لە هەشتی مارس ڕۆژی جیهانی ژنان وەیان لە خەباتی هەموو
ساڵەی کرێکاران بۆ زیاد بونی کرێ و
تەناەت بەبیانوی چوارشەمەی سورو مەراسیم وهاتنی جەژنەکانی تردا هەیان بوە
وەستاندوەو کۆمەڵگەیەکی ناڕازی وڕاپەڕیوی بەترس و دڵەڕاوکە و هەوڵدان بۆ مانەوە ی
خۆی داپۆشیوەو داتەپاندوە.بەڵام ئەمە تەنها ڕواڵەتی مەسەلەکانە.بڵاو بونەوەی کرۆنا
تەنها لەترس و نیگەرانی وهەوڵدانی
قابیلی تێگەشتن وتەواو ڕەوایی خەڵک بۆ پارێزگاری لە گیانی خۆیان نەبوە.پەرەگرتنی
توڕەی ونەفرەتی جەماوەری خەڵک لە ڕژێم وە پشت بەستن بە هێزی خۆیان لە ڕوبەڕو
بونەوەی ئەم کارەساتە دیوێکی تری دراوی قەیرانی کرۆنایە.هۆکارێکی گرنگی ترس
ودڵەڕاوکەی کۆمەڵگە لە ڕوبەڕوبونەوەی کرۆنادا.هەبونی حکومەتێکە کەنەک تەنها
هەنگاوێک بۆ پارێزگاری لەژیانی هاوڵاتیان نانێت بەڵکو هۆکاری سەرەکی بڵاوبونەوەی
ڤایرۆسی کرۆنایە.لەقوڵایی بێزاری ونیگەرانی خەڵکدا توڕەی و بێزاری لە هەموو
تاوانباران شاردراوەتەوە.
هەموان دەزانن کە بەردەوامی گەشتە
ئاسمان
یەکان بۆ
چاینە،شاردنەوەی
مەودای کارەساتەکەو درۆ وتن بەخەڵک،خۆپارێزی لە قەرەنتینەکردنی شاری قوم و هەموو
ناوەندەکانی پەرەگرتو بەنەخۆشیەکە،هەڕەشەو دەستگیرکردنی هەموو ئەو دوکتۆرو
پەرستارانەی کە ڕاستیەکانیان بۆ خەڵک باس دەکرد و هیتر وهیتر لەنێو هەوڵەکانی
حکومەتێکدایە کە کارەساتی ئیستای خولقاندوە.ڕژێم مەسەلەی کرۆنای گۆڕیوە بە بابەتێکی
سیاسی-ئاسایشی وبۆ پارێزگاری لە ڕژێم ودەسەڵاتە چەوسێنەرەکەی سودی لێوەردەگرێت.
لەلایەکی تروە ئەبێت قەیرانی کرۆنا لە
مەتن
و بەردەوامی بزوتنەوەی سەرنگونی خوازیەکی پەرەگرتو کە بە تایبەت لەم لەم پێنج
مانگەی دواییدا پەرەی سەندبوو بڕیاری لەسەربدەیت و
تاوتوێ بکەیت.لەم ڕوانگەیەشەوە قەیرانی کرۆنا لە ئێران لەگەڵ
وڵاتەکانی تری وەک،چاینەو ئیتاڵیادا. بەتەواوەتی جیاوازە.کارەساتیکرۆنا
لەدرێژەی ئەو کارەساتانەی تردا کەلە پینج
مانگی ڕابردودا ڕوئەدات کە پەیوەندی نێوان حکومەت وخەڵکی بەتەوەواوەتی گۆڕیوە
.تەقەکردن لە خەڵکی ناڕازی لەمانگی ئۆکتوبەرو تەقەکردن لە فڕۆکەی نەفەرهەڵگر،ئەمڕۆش
بە دەستڕێژی تەقەی ڤایرۆسی کرۆنە بۆ
کۆمەڵگە تاوانەکانی حکومەت
پەرەسندنێکی تازەی بەخۆیەوەگرتوە.کارەساتی کرۆناش وەک کارەساتەکانی پیشوو
دروستکراوی کۆماری ئیسلامیە.کارەساتێک کەلەلایەکیەوە حکومەتێکی
تاوانکارو درۆزن وسەرتاپا گەندەڵ وەستاوە
وەلەلاکەی ترەوە گۆمەڵگەیەکی بەگیان هاتوو کە دەیەوێت لە شەڕی حکومەت ڕزگاری
بێت.پەتایی کرۆنا شێوەی ئەم ڕوبەڕو بونەەی گۆریوە بەڵام
ئەم قوتبی بونەوەی نیوان کۆمەڵگەو حکومەتی
گەیاندوەتە ئاستێکی توندرو ئاشتی هەنەگرتر
و پەرەسەندوتری کردوە.
ڕاپەڕینی ئۆکتۆبەر ئەم ڕاستیەی زۆر ڕاشکاو وئاشکرا لە بەردەم چاوی هەموان دانا کە
حکومەتی ئیسلامی هیچ پەیمان
وبەرپرسیارەتیەک،تەنانەت بە قسەو بەڕواڵەتی،لەبەرامبەر کۆمەڵگەو ژیانی خەڵکدا
نیە.هەموو بە ڕۆشنی بینیان کە میحوەری سیاسەتەکان وکردەوەکانی حکومەت وە تەنانەت
ئامانجی ڕاگەینراویان هێشتنەوەی خۆیان لەدەسەڵاتدایەو بەس.تەقەکردن بەئامانجی
کوشتنی خەڵکێک کە ناڕەزایەتیان بە سێ قات زیادبونی نرخی بەنزین لە شەوێکدا هەبووە
،وە بەشوینیدا شەڕی پرسەگێڕانی
سەرکردە
تاوانبارەکەیان کە بەمردنی هەشتا کەس لەژێر دەست وقاچی تاقمەبەکرێگیراوەکانیاندا
تەواوبوو.وە پاشان بەتایبەت تەقەکردنی بەئەنقەست لە فڕۆکەی نەفەرهەڵگر،هەموی نیشان
دەری ئەو ڕاستیە بون،کە حکومەت خەڵک وەک دوژمنی ڕژێمەکەی سەیردەکات، بۆ مانەوەی خۆی
لەدەسەڵات شەڕ دەکات،وەلەم شەڕەدە دەست لە هیچ تاوانێک ناپارێزێت.خەڵکیش کۆماری
ئیسلامی نەک وەک دەولەت وحکومەتێک بەڵکو وەک دوژمنی خۆی دەناسێت.قەیرانی کرۆنا ئەم
ڕاستیە بنەڕەتیەی جاریکی تر بەڕۆشن ترین شێوە تەئکید کردوە کەلە کۆمەڵگەی ئێراندا
شەڕێک لە پێناو مانەوەدا لەئارادایە شەڕی مانەوەی ژیان وئینسانیەت،لەبەرامبەر شەڕی
مانەوەی حکومەتێکی تاوانکارو گەندەڵ لەئارادایە.جارێکی تر ئەو ڕاستیە بەرجەستە
بویەوە کە ڕژێم بۆ مانەوەی خۆی لەدەسەڵاتدا کارەسات دوای کارەسات
دەخولقێنێت..جیاوازی ئەم دواین کارەساتە
لەگەڵ ئەوانەی پێشودا ئەوەیە کە ڕژێم ئەمجارە
ڤایرۆسی نەخۆشیەکی کوشنەدەی لەگەڵدایە.
حکومەت بە نەخۆشی کرۆناش،وەک ناڕەزایەتی ڕەوایی خەڵک لەدژی گرانی بەنزین،ناڕەزایەتی
بە تەقەکردن لە فڕۆکە کەو مەراسیمی ڕێزگرتن لەگیان بەختکردوەکانیان،وەکو بابەتێکی
سیاسی-ئەمنی مامەڵەکرد.بابەتێک کە "دوژمانان"
هێناویانەتە کایەوە هەتا لەهەموو"ڕژێمەکە"مان بدەن،قسەی سەرانی دەسەڵات،لە
خامنەییەوە هەتا ڕوحانی و تا ئاخوندە بچوک وگەورەکانی تر لەبارەی ڕاست نەبونی ئەم "نەخۆشیە
وەهمیە"هەوڵی دوژمانە لەدژی ڕژێم و"پیلانی ترامپە لەدژی شاری پیرۆزی
قوم"ئەیسوڕێنن.نیگەرانی هەموو شتێکن ژیانی خەڵک،مەلغەمەیەکیان لەدرۆو خورافات
وپێسی وگەوجی
وبێ شەرمی ئیسلامیەیان داوەتە
کۆمەڵگە وە کاتێک کە ئیتر ناکرێت نکوڵی لە کارساتەکە بکەیت،ئاماری کەسانێک کە
بەهاوکاری ڤایرۆسی کرۆنا
کوشتبویان،هەروەکو کوشتاری نۆڤەمبەر ،بەلەدەدا یەک زیاتر کەمیان کردبویەوە،تا بەڵکو
مەودای تاوانەکانیانی پێبشارنەوە،کرۆنە بەمەسەلەی بەنزین وموشەک نان بە فڕۆکەو
نمایشی هەڵبژاردن وهیتر جیاوازن،بەڵام حکومەتی ئیسلامی هەر هەمان حکومەتە،دەسەڵاتێک
کە دەکوژێت بۆ ئەوەی بمێنێتەوە.ڤایرۆسی کرۆنا لە ئێران حکومەتی
ئیسلامی لەپاڵ خۆیدا بینیەوە،لەبەرامبەریشدا خەڵکی ئێران بەخێرای لەوە تێگەیشتن کە
ئەبێت هاوکات لەگەڵ هەردوو ڤایرۆسی کرنا وڤایرۆسی حکومەتی ئیسلامیدا بجەنگن.ئەمڕۆ
گۆمەڵگە پاش درۆکان،وشۆک بونی لەسەرەتادا بەخۆیدا هاتوەتەوە.گەیاندنی هەواڵ
بەشێوەیەکی فراوان بەتایبەت لەلایەن پزیشکان وپەرستاران وکارمەندە شەریفەکانی تری
نەخۆشخانەکانەوە دەستی پیکردوە.گروپە خۆیاریەکان وگروپەکانی هاوکاری لە هەموو
جێگایەک بۆ ڕوبەڕوبونەوەی کرۆنا لە
پێکهاتندان .هەڵسوڕاوانی سیاسی وئیرانیەکانی دانیشتوی دەرەوەی وڵاتیش بەهانای خەڵکی
ئێرانەوە چون.خەڵکی ڕاگرتنی دەوامی زانکۆو قوتابخانەکانیان بەسەر ڕژێمدا
سەپاندوە،دەست لەکار کێشانەوەو لەکارخستنی ناوەندەکانی بەرهەمهێنانیش دەستی
پێکردوە.
لەلایەکی تروەوە بزوتنەوەیەکی پەرەگرتوو لەلایەن خەڵک وکەسوکاری زیندانیە سیاسیەکان
بۆ ئازادکردنیان بە ڕێکەوتوە. لەژێر ئەم فشارەدا حکومەت ناچار بوە کە مۆڵەت بداتە
زیاتر لە حەفتا هەزار زیندانی،بەڵام ئەم بزوتنەوەیە ئەتوانێت و ئەبێت هەتا
ئازادکردنی هەمو زیندانیانی سیاسی ولانیکەم مۆڵەت پێدانی هەموو زیندانیەکان هەتا
مەسەلەی کرۆنا چارەسەر دەکرێت.
ئەم واقیعیەتە نیشانی ئەدات کە ڕوبەڕوبونەوە لەگەڵ
ڤایرۆسی کرۆنادا لەگەڵ حکومەتەکەی هاودەستیداپێکەوە ئاڵاون.
لەپیشترین ئامانجی خەڵک
ڕێک پاریزگاریە لەژیانی خۆیان وئەوانی تر
بەڵام بەشێک لەم هەوڵانە وەستانەوەیە لەبەرامبەر کۆماری ئیسلامیدا.لەهەر هەنگاوێکدا
لەگەیاندن وبڵاوکردنەوەی هەواڵ،ئاماری واقیعی ،تا
دابەشکردنی هاوکاری تەندوستی
ودەرمانی وتا گەیاندنی هاوکاری مالی وکەل وپەل لەدەرەوەی وڵات،ئەبێت لەگەڵ
ڕیگریەکانی کۆماری ئیسلامی،لەگەڵ
سوپاییەکان وپاوانخوازان وقاچاخ چیەکان
ولەگەڵ ڕەواج پێدەرانی خورافات وهەواڵەدرۆکانی دەزگاڕاگەیاندنە درۆ بڵاوکەرەوە
حکومەتیەکاندا ڕوبەڕوبێتەوە.
ڕوبەڕوبونەوە لەگەڵ کرۆناو خەباتی خەڵک لەدژی کۆماری ئیسلامی تێکەڵ بون.لەم ڕوبەڕو
بونەوەیەدا سێ تەوەرە گرنگی پەیدادەکات:
یەکەم ریکخراوبون لە گەڕەک وناوچەو نەخۆشخانەکانە کاندا لەهەموو شارەکاندا بۆ خۆاری
و کۆمەک گەیاندن .جەماوەری خەڵک وپزیکەکان وکارمەندانی نەخۆشخانەکان هەرئێستا خۆیان
دەست بەکار بوون و لە ئاستی جیاوازدا دەستیان
کردوە بە کۆکردنەوەو گەیاندنی یارمەتی تەندروستی و هاوکاری بەوانەی کە پێوستیان
پێیەتی.
دووهەم:راگرتنی هەموو ناوەندەکانی کارو کۆبونەوەو ڕیکخستنی مانگرتنی گشتیش بە
ئامانجی دور ڕاگرتنی کۆمەڵگەو هەم بۆ
فشار هێنان بۆ حکومەت.ئیستاش بەشوێن چونە سەری باسی مانگرتن لە ناو کرێکارانی
کۆمەڵگەی پۆڵای ئەحواز،ئەو کۆمەڵگەیە هەتا
دوایین
وە لەگەڵ بەڵینی وەرگرتنی هەموو موچەکەیان بەتەوایی
لەکاروەستان ڕاگەیەندراوە.وە هەندێک لە
بەشەکانی ڕێگای ئاسن لەناویاندا هێڵی مەشهەد بۆ ئەحواز بەشوێن
بانگەوازی کرێکارانی ڕێگەی ئاسن
لە ١٥ مارسدا بەمانگرتن ڕاگیراوە.ئەم جوڵانەوەیە ئەبێت بەردەوام بێت
وپەرەبستینیت هەتا هەموو ناوەندەکانی بەرهەمهێنان
دەگرێتەوە.
سێهەم:ناچارکردنی حکومەت بەدابین کردنی پێداویستیەکانی ژیانی خەڵکێک کە توانای
دابین کردنی سەرەتایی ترین پێویستیەکانی ژیانیان نیە،تەندروستی ودەرمان ئەبێت بە
تەوایی بکرێتە خۆڕایی،خێزانێک کە بەهۆی بڵاو بونەوەی پەتایی کرۆناوە
نان هاوەری ماڵەکەیان لەدەستداوە،وەیان بارودۆخی ژیان و گوزەرانیان
خراپە،ئەبێت پارێزگاریان لێ بکرێت وە ژیانیان دابین بکرێت.وەکەسانیک،وە خەڵک ئەبێت
لە پارەی ئاو کارەباو تەلەفۆن وغاز وقیستە بانقیەکانیان ببەخشرێن.بەتایبەت
زیان لێکەوتوترین بەشەکانی کۆمەڵگە لەناویاندا کرێکارانی بێکار، بێ
خانەولانەکان.دەستفرۆشان، ومنداڵانی کار و شەقام
ئەبێت لەڕوی مالیەوەپاریزگاریان لێبکرێت.ئەم داخوازیانە ئەتوانرێت وئەبێت
بەسەر حکومەتدا بسەپێنرێت.لەکۆتایدا قەیرانی کرۆنا دادەبەزێت،گرنگ ئەوەیە کە
کۆمەڵگە بەکەمترین زیان ئەم قەیرانە تێپەڕێنێت،وە یەکگرتوانە ترو پێکەوەگرێدراوتر و
ڕیکخراوتر لەبەرامبەر حکومەتدا ڕابوستێتەوە.ئەمەش بەتەواوەتی بەستراوە بە خەباتی
ئێمەی خەڵکەوە لەم بارودۆخەدا.کێشەو نەهامەتیەکانی تری خەڵک،هەژاری وبێکاری وگرانی
وهەڵاواردن وبێ مافی وسەرکوت.هێشتا بێداد دەکات وە ژیانی خەڵک
وێران دەکات.قەیرانی کرۆنا ئەم کێشانەی نەخستوەتە لاوە بەڵکو زۆر توندتر
وپەرەسەندوتری کردوە.
لەناو ئەم بارودۆخەدا ئەگەری ئەوە هەیەکە قەیرانی کرۆنا خۆی بگۆڕدرێت بە ڕاپەڕین
وشۆڕشی جەماوەری،ڕاپەڕنێکی زۆر پەرەگرتوتر
لە ڕاپەڕینی نۆڤەمبەر(آبان ماە).کوتای بێت.هیچ کۆمەڵگەیەک خۆکوژی ئەنجام
نادات،لەگەڵ توند بونەوەی قەیرانی کرۆنا،قوڵبونەوەی قەیرانی هەژاری وبارودۆخی ژیان
وگوزەرانێک کەناتوانرێت تەحەمول بکرێت.بەتەواوەتی ئەگەری تەقینەوەیەکی کۆمەڵایەتەی
هەیە. ئەبێت خۆمان بۆ بارودۆخێکی وەها ئامادەکەین.لەکاتێکی وادا
ئۆرگانەکانی خۆیاری ،هاوشێوەی ئۆرگانەکانی کۆنترۆڵکردنی گەڕەکەکان لە
ڕاپەڕینی نۆڤەمبەردا، بەشێوەی ناوەندە
خەباتگیڕەکان کاردەکەن،وە ئەمەش ئەرکی ئەحزاب وهێزە سیاسیە ئازادیخوازەەکانە کە
ڕیکخراوکردنی ئەم ڕێکخراوانە
لەدەستوری کاری خۆیاندا دابنێن.مانگرتنی گشتیش لایەنێکی گرنگی ترە لە خەباتی
کرێکاران وکارمەندان لەبارودۆخی پەرەگرتوی
سەرلەنوێی جەماوەریدا.
هەر لەئەمڕۆوە ئەمە لەئەستۆی ئەحزاب وهێزە ڕادیکاڵەکان و کەسایەتی وهەڵسوڕاوان
ودامەزراوەکانی بزوتنەوەی کریکاری، بزوتنەوەی ژنان وخوێندکاران وهەموو بزوتنەوە
ناڕەزایەتیەکانە،کە پێ بنێنە مەیدان وجەماوەری خەڵک بۆ تێکشکاندنی دێوزمەی کرۆنا
حکومەتی کرۆنا سازو ئامادە بکەن.ڕاگرتنی
ناوەندەکانی کارو ناوەندەکانی بەرهەمهێنان
ریکخستنی مانگرتنی گشتی لەکەناری ڕیکخستنی ئورگانەکانی خۆیاری وخەڵک
دامەزراندندا وە ناچارکردنی حکومەت بەدابینکردنی
ژیانی خەڵک وبەتایبەتیش زیانلێکەوتوەکان کۆمەڵگە ،لەتەوەرەکانی ئەم هەڵسوڕانانە
وەستاون.
حزبی کۆمۆنیستی کرێکاری بەهەموو توانای خۆیەوە لە م ڕوەوە
کاردەکات وە هەموو ئەحزاب وهێزە ئازادیخوازەکان بانگەوازدەکات بۆ کارکردن
لەم لایەنەوە.
١١\٣\٢٠٢٠
وەرگێڕانی کاوە عومەر
٢٨\٣\٢٠٢٠٢
لینکی بابەتەکە بەفارسی
http://wpiranfa.com/?p=15389