سۆشیالیزم هەرهەمان ئینسانیەتە!
حەمید تەقوایی
ئامانجی کۆمۆنیزم ڕزگاری ئینسانە. ئەم بەڵگەنەویستیە بۆ کۆمۆنیستە ناکرێکاریەکان، یان لەبنەڕەتەوە بێمانایە وەیان ئامانجێکی ناپراتیکی و موجەڕەدە کە پەیوەندی بە سیاسەت وخەبات ودروشمەکان وپلاتفۆڕمەکان و پراتیکی ڕۆژانەی ئەوانەوە نییە.
لەناو مارکسیزم و تێڕوانینی مارکسی بۆ کۆمۆنیزم و سۆشیالیزم، ئـینسانیەت و ڕزگاری ئـینسان جێگایەکی بەرجەستەی ھەیە، بەڵام کێشەی کۆمۆنیستە ناکرێکاریەکان تیئـۆری نیە بەڵکو ئەو ئـامانج و ئـەرکی بزوتنەوە ناکرێکاریانەیە کەنوێنەرایەتی دەکەن. شتێکی سروشتیە کە بۆ بزوتنەوە دژی داگیرکەرەکان، بزوتنەوەی دژی ئـیمپریالیستی، بزوتنەوەی دژی نیوە فیئودالی – نیوە داگیرکراو، بزوتنەوەی ناسێۆنالیستی پیشەسازیخواز، وە لە یەک ڕستەدا بۆ ئـەوبزوتنەوانەی ئـەرکیان ھەمووشتێکە جگە لە ڕزگاری چینی کرێکار، کە ئـینسان و ئـینسانگەرایی ھیچ جێگەوشوێنێکی نەبێت. بەشی هەرە زۆری کۆمۆنیزمی سەدەی بیست باڵی چەپی ئـەم بزتنەوە ناکرێکاریانە بوو. وە لەم ڕوەوە جیاوازیەکی گرنکی کۆمۆنیزمی کرێکاریی لەگەڵ کۆمۆنیزمە بۆرجوازیەکاندا پێداگریەتی لەسەر ئـینسانیەت و ئـینسانگەرایی. ئـەگەر بۆچەپی باوی(سونەتی - تەقلیدی) سەدەی بیستەم، سۆشیالیزم بە سەربەخۆیی و گەشەی پیشەسازی خۆماڵی و خۆماڵیکردنەکان وسەرمایەداری دەوڵەتی ودژایەتی لەگەڵ ئیمپریالیسم و ڕوبەڕوبونەوە لەگەڵ ئیمپریالیزم و دژایەتیکردنی "سەگە زنجیکراوەکانی ئەمریکا" و،..هتد دەناسرایەوە، ئەوا بۆ کۆمۆنیزمی کرێکاریی سۆشیالیزم واتە هەڵوەشاندنەوەی کاری بەکرێ، واتە ڕزگاری چینی کرێکار، چینێک کە تەنها بەڕزگارکردنی هەموو کۆمەڵگە دەتوانێت ڕزگای ببێت، واتە گێڕانەوەی ئیرادە بۆ ئینسان و ڕزگاری ئینسان وئینسانیەت لە پەیوەندیە چینایەتیەکان وە لەهەموو مێژوی کۆمەڵگەی چینایەتی.
بۆ کۆمۆنیزمی کرێکاریی سۆشیالیزم وئینسانیەت هاوتای(مرادف) یەکترن: شۆڕشی سۆشیالیستی شۆڕشێکی ئینسانیە، کۆمەڵگەی سۆشیالیستی کۆمەڵگەیەکی ئینسانیە، حکومەتی ئینسانی حکومەتێکی سۆشیالیستی و کۆماری سۆشیالیستیش کۆمارێکی ئینسانیە. پەیوەندی سۆشیالیزم و هیومانیزم پەیوەندێکی لێکهەڵپێکراو ودولایەنەیە. بەبێ سۆشیالیزم ڕزگاری ئینسان بێمانایە و بەبێ ڕزگاربونی ئینسانیش سۆشیالیزم شتێکی پوچە.
ئێمە لەسەر دەروازەی حیزب نوسیومانە کە "بناغەی سۆشیالیزم ئینسانە" بەڵام ئەمە بەتەنها یەک دروشمی خەیاڵی و ڕاگەیاندنی جۆرێک لە وەفاداری بە یەک ئامانجی کۆتایی ولاهوتی، یەک ئایدیاڵی پەیوەندیدار بە "قۆناغی کۆتایی" - دەربڕینی هەموو کۆمۆنیستە ناکرێکاریەکان لە سۆشیالیزم- نیە. بەڵکو ئەرکێکی خەباتکارانە، بانگەشەیی، تاکتیکی وبناغەیی پراتیک وهەڵسوڕان و بەشداری کۆمۆنیستی لە هەموو مەیدانەکاندایە. چالاکبون وبەشداری هەمەلایەنەی کۆمۆنیزمی کرێکاریی لەهەر شوێنێک کە هەڵاواردن و نایەکسانی وچەوساندنەوە هەیە، ئەهلی بەکاربون و پراتیکاڵبونی کۆمۆنیزمی کرێکاریی، تێڕوانینی هەمەلایەنە و قوڵی لە خەباتی چینایەتی وە لە ڕزگاری چینی کرێکار وەک چینێکی کۆمەڵایەتی، جەختکردنەوەشی لەسەر نەخشی سیاسی چینی کرێکار وەک ڕابەری کۆمەڵگە لە ناڕەزایەتی بەرامبەرهەرهەڵاواردنێک وستەمێک، وە لەیەک وتەدا هەموو ئەو تایبەتمەنیانەی کە کۆمۆنیزمی ئێمە لەو چەپە باو و تەقلیدیە ناکرێکاریە جیادەکاتەوە، هەموی بنیاتنراوە لەسەر یەک ئینسانگەرایی قوڵی هەمەلایەنە.
دوو جەمسەری درۆینە شوناسی چینایەتی، شوناسی ئینسانی
چەپی باو(تەقلیدی- سونەتی)، بەتایبەت ئاڕاستەی ئانارکۆسەندیکالیستی کە کرێکار نەک بەناونیشانی چینێکی کۆمەڵایەتی و ڕزگارکەری کۆمەڵگا بەڵکو وەکو ڕشتەیەکی بەرهەمهێنەر دەناسێت و دەناسێنێت، لە شوناسی چینایەتی وچینایەتیبونی کۆمەڵگاکاندا بە نکۆڵیکردن لە شوناسی ئینسانی دەگات. ئەگەر بۆرژوازی شوناسی ئینسانی بەداتاشینی شوناسی ئاینی ونەتەوەیی ومیللی وڕەگەزی و..هتد ڕەتئەکاتەوە ونکوڵی لێدەکات، ئەوا چەپی ناکرێکارییش لە شوناسی چنایەتیدا بەهەمان ئاکام دەگات. ئەڵێن ئینسانیەت چەمکێکی ناچینایەتیەوهەر لەبەرئەوە زهنی وناواقیعیە. دەڵێن ئینسان وئینسانیەت وە ئینسانگەرایی کۆمۆنیستی بە کۆمەڵگەکانی ئێستاوە پەیوەست نابێت بەڵکو چاودیرە بەسەرقوناغی کۆتایی کۆمۆنیزمەوە - واتە هەمان سپاردنی سۆسیالیزم وئینسانیەتی لاهوتی بە ئایندە دورەکان. دەڵێن لەبەر ئەوەی حکومەتی کرێکاریی چینایەتیە ئینسانی نیە. دەڵێن هیومانیزمی مارکس پەیوەستە بەسەردەمی لاوێتی مارکسەوە، وە گوایا مارکسی پێگەشتو(باڵغ) و پوخت دەستی لە هیومانیزم شتوەو گەیشتوە بەچینی کرێکار. دواتر لە خوارەوە باسی مارکسی لاو و پیر وە جێگای ئینسانگەرایی لە بۆچونەکانی مارکسدا دەکەم، بەڵام سەرەتا پێویستە ئینسانگەرایی لەم تەمومژ و ئامانجی عیرفانیە "ئینسانی سۆشیالیستی" کە گوایە لە "سەر زەمینی ئەم جیهانەدا بەدەست نایەت" بهێنینەدەرەوە.
لەوەڵام بەو بۆچونانەی کە بەبیانوی شوناسی چینایەتیەوە شوناسی ئینسانی دەخەنە ژێر پرسیارەوە بەرلە هەمووشتێک ئەبێت جەخت لە شوناسی کۆمەڵایەتی ئینسان بکرێتەوە. ئینسان بونەوەرێکی کۆمەڵایەتیە بەواتای ئەوەی کە مانەوەی ڕەچەڵەکی ئینسان لە درێژایی مێژودا، زمان و کەلتورو شارستانیەت و دەستکەوتی زانستی و تەکنەلۆژیا وهونەری ئینسان وهەتا فیزیۆلۆژی ئینسان هەموی بەرهەمی ژیانی کۆمەڵایەتی و کارو بەرهەمی کۆمەڵایەتی ئەوە. ئابوری، سیاسەت و فەرهەنگی سۆشیالیستی لەسەر ئەم واقعیەتە بنەڕەتیە، واتە شوناسی کۆمەڵایەتی و جیهانشمولی ئینسانی، بنیاتنراوە. شوناسی چینایەتی بەمانای نەبونی شوناسی کۆمەڵایەتی ئینسانەکان نیە بەڵکو بەرهەمی لەگۆڕنانی شوناسی ئینسانیە لەژێرناوی داتاشینی ناسنامەی مەزهەبی ونەتەوەیی وڕەگەزی، وە بەم مانایە بەرهەمی نکوڵیکردنی شوناسی ئینسانی تاکەکانە. سۆشیالیزم، بەپێچەوانەوە، لەسەر ڕەخنە لە کۆمەڵگای چینایەتی و پێناسە داتاشراوە درۆینەکان کە حکومەتەکانی چینە چەوسێنەرەکان بەدرێژای مێژو هۆکارو دروستکەریبون، بنیاتنراوە.
هیومانیزمی کرێکاریی لەبەرامبەر "هیومانیزمی"بۆرژوازیدا
چەپی باو(تەقلیدی-سونەتی) بە بەئەڵتەرناتیڤکردنی ناسنامەی چینایەتی وناسنامەی ئینسانی، هیومانیسم و بەرگری لە ئینسان وئینسانیەت بەتەواوەتی بە بۆرژوازی دەسپێرن. گوایا کۆمۆنیزم بەرگری لە لەکرێکاران دەکات وە بۆرژوازی بەرگری لە ئینسان! گوایە ڕەخنەی کۆمۆنیستی لە مافی مرۆڤ و داواکاری ئینساندۆستی کاپیتالیستەکان ودەوڵەتەکانیان و ڕەخنگرتن لە هەموو هیومانیسمی بۆرژوازی، لەسەر ئەو بنەمایەیە کە کۆمۆنیستەکان ناسنامەی چینایەتی ئینسانەکانیان قبوڵکردوە و بۆرژوازیش ناسنامەی ئینسانی ئەوانی قبوڵە. لەکاتێدا کە مەسەلەکە تەواو بە پێچەوانەوەیە. هیومانیزمی بۆرژوازی لەبەیاننامەی مافی مرۆڤەکانیانەوە بیگرە تا دیموکراسیخوازیەکەیان و خواستی ئازادیخوازانە و یەکسانیخوازانەیان بەتەوای چینایەتیە. تەنانەت بۆ لیبڕاڵترین و چەپترین و ڕادیکاڵترین حیزب و بزوتنەوە بۆرژوازیەکان خاوەندارێتی تایبەتی وهۆکارەکانی بەرهەمهێنان وکاری کرێگرتە پیرۆزە و ئەمەش واتە پوچبونی هەموو بانگەوازە ئازادیخواز و ئینساندۆستیەکانیانە.
ئینساندۆستی پڕۆلیتاریاییش هەر چینایەتیە بەڵام بەمانایەک لەبەرامبەر خاڵی چینایەتی بونی هیومانیزمی بۆرژوازیدا. ئینساندۆستی پڕۆلیتاریا چینایەتیە بەومانایەیی کە تەنها چینی کرێکار دەتوانێت سیاسەت و ئابوری و هەموو کۆمەڵگا لەدەوری ئینسانیەت، لەدەوری شوناسی کۆمەڵایەتی ئینسانەکان وە نەک شوناس و پێگەی چینایەتیان لەکۆمەڵگادا، ڕێکبخات. تەنها حکومەتی کرێکاریی، دیکتاتۆری پڕۆلیتاریایە کە چاودێری لەناوچونی چینەکان و تەنانەت لەناچونی دەوڵەتە وەک ئامڕازی دەسەڵاتدارێتی یەک چین وە هەر لەسەر ئەم باوەڕە حکومەتێکی ئینسانیە. تەنها ئابوری کرێکارییە کە نەک تەنها وەڵامدەرەوەیە بە نیازەکانی چینی کرێکار بەڵکو وەڵامدەرەی پێویستی ودابینکردنی خۆشگوزەرانی هەموو تاکەکانی کۆمەڵگەیە. تەنها سیاسەتی کرێکارییە کە پێویستی بە داتاشینی ناسنامەی میللی- ئاینی- نەتەوەیی- ڕەگەزیی نیە بەڵکو ڕەتکەرەوەی هەموو ئەو ناسنامە داتاشراوانەیە و لەسەر ناسنامەی ئینسانی هەموو تاکەکانی کۆمەڵگە بنیاتنراوە. ڕزگاری ئینسان ئەرکی چینی کرێکارە، تەنها لە حکومەتی کرێکاریدا دەتوانرێت جێبەجێ بکرێت وەهەر بەم دەلیلە هیومانیزمی ڕاستەقینە ئەرکیکی پڕۆلیتاری و چینایەتیانەی قوڵە.
هیومانیزمی مارکس
بۆ کۆمۆنیزمی کرێکاریی بەرگریکردن لە ڕێز و ناسنامە وئامانجی ئینسانی پێوستی بە تیئۆری نیە. ئینساندۆستی خاڵی بەهێزی هەرشۆڕشێکی کۆمۆنیستیە. بەوتەی مەنسور حیکمەت لە سیمیناری دوەمی کۆمۆنیزمی کرێکاریی "بۆ مارکسیزم خاڵی بەهێز ئینسان وکەرامەتی ئینسانیە. مارکسیزم ڕێزی خۆی بۆ تاکی ئینسان لە دەستەواژەی دیموکراسیەوە دەرنەکێشاوە بەڵکو لە ئینسانیەت وئینساندۆستیەکەیەوە دەرکێشاوە. لەوێوە دەریکێشاوە کە تیئۆرییەکە بۆ ڕزگاری ئینسان."
مارکسیزم تیئۆریەکە لەپێناو ڕزگاری ئینساندا بەڵام کاتێک هەندێک بە پەنابردن بۆ مارکسیزم، هیومانیزم ڕەد ئەکەنەوە یان بە ناچینایەتی و ئایدیاڵی و..هتد دەیخوێننەوە، بەناچاری دەبێت بچیتە شەڕی تیئۆرییەوە لەگەڵیاندا. هەرچەند هەر بەوشیوەی کەلەسەرەتاوە ئاماژەی پێدرا کێشەی بنەڕەتی ئەوانە تیئۆری نیە بەڵکو ئەرک و ئامانجی بزوتنەوەیەکی دیاریکراوە کە نوێنەرایەتی دەکەن.
لەوەدا گومانێک نیە کە هیومانیزم گۆشەیەکی مارکسیزمە. ئەوە خاڵی بەهێزی مارکسە لە ڕەخنە و ناسینی دونیای سەردەمی خۆیدا. بەگشتی دەڵێن نوسراوە هیومانیستیەکانی مارکس وەک ڕەخنە لە لەخۆنامۆبون وەیان دەستنوسە فەلسەفیەکانی لە ڕەخنەگرتن لە هێگڵ و ئاین و..هتد پەیوەستن بەسەردەمی لاوێتی ئەو (با لەوەبگەڕێن کە مانیفێستی کۆمۆنیستیش لەسەردەمی لاویدا لەلایەن مارکسی ٢٩ساڵەوە نوسراوە) وە مارکس لەگەڵ چونەسەری تەمەن وکامڵبون و پوختەبونی فکریدا زیاتر لە هیومانیزم دوردەکەوێتەوە و لەسەر ڕەخنە لە ئابوری سیاسی و ڕزگاری چینی کریکار چڕدەبێتەوە. تەنانەت زۆرێک لە نەیارەکانی هیومانیزمی مارکسیزم لە چەشنی ئاڵتۆسیر، "تێزەکانی ڕەخنە لە فیورباخ" و بەشێک لەنوسینەکانی دواتری مارکس وەک بەشی یەکەمی کاپیتاڵ و بەدیاریکراویش بەشی فیتشیسمی کاڵا لە کتێبی سەرمایەدا قبوڵ نیەو پێیان وایە ئەوە لە ڕادەبەدەر ئایدیالیستی و دورکەوتنەوەی مارکسە لە ڕەخنەی ماتریالیستی وچینایەتی.
ئەم لەبەرامبەریەکدانانەی مارکسی لاو و پیر وەیان مارکسی ئایدیالیست ومارکسی ماتریالیست بەتەواوەتی بێبنەمایە. خودی ئەوەی کە لە نوسینەکانی مارکسی لاودا ئینسانیەت بەرجەستەیە نیشانەی ئەوەیە کە خاڵی بەهێزو بنەمای ڕەخنەی ئەو لە دونیای سەرمایەداری- و هەموو کۆمەڵگای چینایەتی- بەرگری لە ئینسانیەت و ناسنامە و بونی کۆمەڵایەتی ئینسانەکانە. کۆمۆنیزمی مارکس لە ئینسانەوە دەست پێدەکات.
مارکس خۆی دەڵێت "ڕادیکاڵبون واتە دەستبردن بۆ ڕیشەی کیشەکان وە بۆ ئینسان ڕیشە خودی ئینسان خۆیەتی." مارکس لەم ڕیشەیەوە دەست پێدەکات و بەماتریالیزمی مژوویی، ڕەخنەی چینایەتی لەپەیوەندیەکانی بەرهەمهێنان و پەیامی چینی کرێکار بۆ ڕزگاربونی هەموو ئینسانیەت و دەستپێکردنی مێژوی ئینسانیەت دەگات. ئەم ڕەوەندە لە ئایدۆلۆژی ئەڵمانیدا زۆر تۆکمە بەوشێوەیە دەرئەبردرێت:
"ژیان پێش هەر شتێک پێویستی بە خواردن وخواردنەوە، خانوو، جلوبەرگ و زۆر شتی ترە. هەربەوپێیە یەکەمین کاری مێژویی بریتیە لەبەرهەمهێنانی کەلوپەلێک کەبتوانێت لەگەڵ ئەو نیازانەدا یەکبگرێتەوە، بەرهەمهینانی خودی ژیانی مادی. وە لەڕاستیدا ئەمە بەناونیشانی یەک هەنگاوی مێژویی، بەناونیشانی یەک بارودۆخی پایەیی هەموو مێژو، کە ئەمرۆش وەک هەزاران ساڵ لەمەوبەر دروستە، ئەبێت هەموو ڕۆژێک وهەموو کاتژمێرێک بەدست بێت بەسادەیی لەو ڕوانگەیەوە کە ئینسان درێژە بەژیانی بدات." (مارکس وئینگلس، ئایدۆلۆژی ئەڵمانی)
ئەم بزاوتە لە پێویستیە سەرەتاییەکانی ئینسان، کەئەمڕۆش وەک هەزاران ساڵ لەمەوبەر دروستە. خاڵی بەهێزی هەموو ئەم جیهانبینی و بینا فکرییە کە بە مارکسیزم ناودەبرێت. مارکس لەدابینکردنی پێویستیە سەرەتاییەکانی ئینسانەوە دەست پێدەکات وە بەڕەخنەی چینایەتی لە ئابوری و سیاسەت و فەرهەنگ و هەموو پەیوەندیەکانی کۆمەڵگای سەرمایەداری دەگات.
هەر لەسەر ئەو بنەمایە دانانی مارکسی لاو و پیر لەبەرامبەر یەکتردا، تێڕوانینێک کە سازگاری ویەکپارچەیی مارکسیسم دەخاتە ژێر پرسیارەوە، بەمانای نەناسینی مارکس و هەموو ڕەخنەی مارکسیستیە. ڕەخنە لە ئابوری سیاسی و سەرەکیبونی چینی کرێکار لە مارکسیزمدا بەرهەمی دورکەوتنەوەی مارکس لە هیومانیزم نیە بەڵکو بەپیچەوانەوە، ئەنجامی کۆنکرێتی وتایبەتمەندیەتی سیاسی- کۆمەڵایەتی- ئابوری هیومانیزمی مارکسیە.
دیکتاتۆری پڕولیتاریا حکومەتی ئینسانیە
لە دیدی کەسانێکەوە کە چینایەتیبونی مارکسیزم بەمانای ڕەدکردنەوەی هیومانیزمەکەی دەزانن، حکومەتی ئینسانی ناوێکی بێناوەڕۆکە بۆ حکومەتی کرێکاریی وەک هەنگاویکی سەرەتایی بۆ دیکتاتۆری پڕۆلیتاریا. دەڵێن هەر حکومەتێک لەوانەش حکومەتی کرێکاریی ناوەرکێکی چینایەتی هەیە وە وادەرئەکەوێت کە ئاوەڵناوی(صفت) ئینسانی ئەم ناوەرۆکە چینایەتیەی دیکتاتۆری پڕۆلیتاریا بڕوشێنێت. بەبۆچونی من پێچەوانەکەی ڕاستە. حکومەتی ئینسانی تایبەتمەندی پڕۆلیتاریایی حکومەتی کرێکاریی و ناوەڕۆکە چینایەتیەکەی لەهەر ناونیشانێکی تر بەرجەستەتر و ڕونتر دەرئەبڕێت.
یەکەم، دیکتاتۆری پڕۆلیتاریا دیکتاتۆریەتی چینی کرێکارە دژی چەوسانەوە و هەرجۆرە هەڵاواردنێکی چینایەتیی. دیکتاتۆریەتە چونکە هەر لەیەکەم ڕۆژی بەدەسەڵات گەیشتنیەوە کۆیلایەتی بەکرێ، خاوەنداریەتی تایبەت بەسەر هۆیەکانی بەرهەمهێنان و چەوساندنەوە و ستەمکێشی ئینسان قەدەغە دەکات. چونکە هەڵاواردنی چینایەتی و هەموو جیاکاریەکانی سەرچاوەگرتو لەو، وەکو هەڵاواردنی ڕەگەزی و نەژادی و میللی و مەزهەبی و نەتەوەیی و بەکاربردنی هەرجۆرە فشارو هەڵاواردن و نایەکسانیەک وەک تاوان ڕادەگەیەنێت. چونکە بە هەڵوەشاندنەوەی زەبرو زۆر و هەڵاواردنی ئابوری بۆیەکەمجار لە مێژوی مرۆڤدا ئازادی بە مانایەکی قوڵ و واقعیانە گەڕاندنەوەی ئیرادە بۆ ئینسان بەدیدەهێنێت. لەبەرئەوەی هیچ جۆرە سنوردارکردنێک لەسەر ئازادی دەربڕین و قەڵەم و بیرکردنەوە و حیزبایەتی و ڕیکخستن و مانگرتن و ناڕەزایەتی و خەبات بەفەرمی ناناسێت. دیکتاتۆری پڕۆلیتاریا بەرگری لەئینسان وئینسانیەت دەکات بە حوکمی یاسا و بەپشتبەستن بەهێزی دەوڵەت.
دوهەم، دیکتاتۆری پڕۆلیتاریا تەنها حکومەتی چینایەتیە کە هۆکاری بون و ستراتیجیە سیاسیەکەی بۆ لەناوبردنی دەوڵەت و نەهێشتنی چینەکانە. تەنها حکومەتێکە کە ئەیەوێت حکومەت نەمێنێت بەڵکو جێگای خۆی بدات بە ئۆرگانی بەڕیوەبردنی کاروباری کۆمەڵگا.
سێهەم، حکومەتی کرێکاریی تەنها حکومەتی چینایەتیە کە بەخستنەگەڕی ئیرادەی ڕاستەوخۆی جەماوەی خەڵک، لەڕیگەی شوراکان وەیا ئورگانەکانی تری هاوشێوەی شورا پشتبەستوە.
هەموو ئەم تایبەتمەندیانە دیکتاتۆری چینی کرێکار ئەگؤڕیت بە دیموکراتیترین و ئینسانیترین حکومەتێک کە مێژووی مرۆڤایەتی بەخۆیەوە بینیبێت.
هیومانیزمی کۆمۆنیستی کارێکی سیاسی- پراکتیکیە
ئینسانگەرایی سۆسیالیستی بەپێچەوانەی"هیۆمانیزمی" بۆرژوازی، ئەرکێکی ئەخلاقی و خێرخوازی وچاکەکارانە نیە، بەڵکو چاودێرە لەسەر بەرنامەو سیاسەت وکارکردگەلێکی تایبەت لە سێ مەیدانی ئابوری وسیاسی وفەرهەنگیدا:
لەڕوانگەی ئابوریەوە سۆشیالیزم بەهەڵوەشاندنەوەی چەوساندنەوە و خاوەندارێتی تایبەتی بەسەر هۆیەکانی بەرهەمهێنان و کردنی نیازو پێویستی وخۆشگوزەرانی هەموو دانیشتوان بە کاری سەرەکی و بناغەیی، وە بەدیهێنانی کۆنتڕۆڵی هەموو کۆمەڵگا بەسەر پڕۆسە و هۆیەکانی بەرهەمهێناندا، لە کۆمەڵگای مەدەنیەوە -دوا شیوازی کۆمەلگای چینایەتی- واوەتر دەڕوات و دەگات بە کۆمەڵگای ئینسانی.
لەڕوانگەی سیاسیەوە لە سۆشیالیزمدا هەموو دانیشتوان لەڕێگەی شوراکان و ئۆرگانەکانی هاوشێوەی شورایی ڕاستەوخۆ لە سیاسەت داڕشتن و بڕیاردان و بەپراکتیکردنیاندا بەشدارن. حکومەت لە کۆمەڵگای سۆشیالیستیدا نەک ئامڕازی دەسەڵاتی چینایەتی بەڵکو ئۆڕگانی بەڕێوەبردنی کاروباری کۆمەڵگایە لەڕێگەی خودی خەڵک خۆیەوە.
لەڕوی فەرهەنگیەوە سۆسیالیزم لەبەرامبەر ناسنامە داتاشراوە میللی و نەتەوەیی وئاینی و ڕەگەزیە باوەکان لە کۆمەڵگەی ئەمڕۆدا و بۆ ڕەتکردنەوەیان، شوناسی ئینسانی و خۆنەویستی و هەست وتێگەیشتنی هاوبەش لە خەم و شادی و خۆشبەختی و بەدبەختی و بەها هاوبەش وجیهانداگرە ئینسانیەکان دادەنێت و لەسەر شوناسی کۆمەڵایەتی و بەرژەوەندی وئومێد و بەها هاوبەشەکانی هەموو مرۆڤەکان لەسەراسەری جیهاندا جەختدەکاتەوە.
لەبەر ئەوە ئینسان دۆستی سۆسیالیستی تەنها ئامانجێک وئایدیالێکی کۆتایی نیە، بەڵکو لە چەقی سیاسەت و پراکتیکی چینی کرێکار، نەک تەنها لەسبەینێی سەرکەوتندا بەڵکو لەدڵی خەباتیکدا کە هەرڕۆژە دەیباتەپێشەوە، ئامادەیی هەیە.
فەلسەفە و پراکتیکی سیاسی بۆرژوازی دژە ئینسانییە
پوچی هیومانیزمی بۆرژوازی دەتوانرێت بەڕۆشنی لە سیاسەت، چ لە فەلسەفە وستراتیژی سیاسی وە چ لە سیاسەتی کرداری و هەموو ڕۆژەیدا، لە دیپلۆماسی ومانۆڕە دیپلۆماتیەکانی بۆرژوازیدا، بەئاشکرا ببینرێت. سیاسەتی بۆرژوازی لە لیبریاڵ و چەپترین باڵەکانیەوە تا فاشیزم و ئیسلامی سیاسی، بەتەواوەتی لەدەوری میللەت وئاین ونەتەوە و نەژاد و پیرۆزی ئاو وخاک و باوباپیران و تاپۆکانی تری میللی- نەژادی- ئاینی- ڕەگەزی پێناسەدەکرێت ومانا پەیدا دەکات. پەیوەندی نیوان وڵاتەکان لەگەڵ کۆمەڵگە و دەوڵەتەکان لەگەڵ یەکتر لەبنەڕەتدا بەدەوری ئەم فاکتەرانە و لەڕێگەی ئەمانەوە دروست ئەبێت. ئاین ومیللەت ونەتەوە و ناسنامە دروستکراوە دژی ئینسانیەکانی تر چەکێکی کاریگەرن بۆ دابێنکردن وپاریزگاریکردن لە قازانجهێنان و بەرژەوەندی چینایەتی بۆرژوازی. ئاسایشی نەتەوەیی و پیرۆزی ئاو وخاک و یەکپارچەیی خاك، پیرۆزیە ئاینیەکان و..هتد، هەم لە جەنگی نێوان دەوڵەتەکان وهەم لە شەڕی چینایەتیاندا لەدژی جەماوەری خەڵکی کۆمەڵگەکانی خۆیان، بەفراوانی بەکار دەهێنرێت. بەم فاکتەرانە شەڕو ئاشتی دەکەن، خەڵک کۆنترۆڵ وسەرکوت دەکەن، سک هەڵگوشینی ئابوری وەک سیاسەتی بەدەستهێنانی کارو ئیشکردن و خۆشگوزەرانی بە بیروڕای گشتی دەفرۆشن، وە گروپە ئیسلامیەکان لە زبڵدانی مێژوە وە دەردەهێنن و دەگەیەنرێنە لوتکەی حکومەتەکان و بزوتنەوەکان. سیاسەتی بۆرژوازی"زانستی" دانانی بەرژەوەندی چینایەتی خۆیەتی لەجێی بەرژەوەندی میللەت، و سەپاندنی هەژاری و کوێرەوەری وبێمافیە بەسەر جەماوەری خەڵکدا لە ژێر ناونیشانی بەرژەوەندی میللی وپاریزگاری لە پیرۆزیە ئاینیەکان وشانازیە میللی- نیشتیمنایەکان. وە هەربەو دەلیلەیە کە بۆرژوازی پێویستی بەسیاسەتمەدارانی پیشەیی هەیە، کەسانێک کە بتوانن ڕەش بەسپی وسپی بە ڕەش بخەنە ڕوو.
ئەوەی کەلەم نێوەدا بونی نیە بەرگریکردنە لە ناسنامە و پێداویستی وداخوازیە جیهانداگرەکانی ئینسان. هیچ شتێک وەک سیاسەت و دیپلۆماسیەتی بۆرژوازی دژایەتی ئەم چینە لەگەڵ ئینسان وئینسانیەتدا ئاشکراناکات. باس لەسەر وەستانەوە لەبەرامبەر دووجۆر ئینسان دۆستی نیە، بەڵکو ڕوبەڕوبونەوەی هیومانیزمی واقیعیە، کە تەنها دەتوانێت کرێکاریی بێت، لەگەڵ دژە هیومانیزمی بۆرژوازیدا،هەر هیومانیزمێکی پەیگیر و جدی ئەبێت سۆشیالیستی بێت.
بەرجەستەبونی هیومانیزمی کۆمۆنیستی لە ڕەخنە لە بۆرژوازی ئەمڕۆدا
مارکس لە تێزەکانیدا دەربارەی فیورباخ دەڵێت "دیدگا [یان خاڵی بەهێز]ی ماتریالیزمی کۆن کۆمەڵگەی مەدەنیە. دیگای ماتریالیزمی نوێ کۆمەڵگەی ئینسانیە یان ئینسانیەتی کۆمەڵایەتیە".
مارکس کۆمەڵگەی مەدەنی بەکۆمەڵگەیەکی ئینسانی نازانێت و ئەرکی ماتریالیزمی نوێ، ماتریالیزمی دیالەکتیکی، بە کۆمەڵگەی ئینسانی وەیان بە ئینسانیەتی کۆمەڵایەتی پیناسەدەکات. (ئەم تێزە لەهەمان کاتدا بە تەرحکردنی ئینسانیەت وەک دیدگای ماتریالیزمی نوێ، دیگای ماتریالیزمێک کەمارکس بەرگری لێدەکات، دابەشکردنی مارکس بەسەر مارکسی ئایدیالیست وماتریالیستدا بەتەواوی بێ ئیعتیبار دەکات.)
ئەمە یەک تێزی فەلسەفی وە خاڵی دەستپێکردنی ڕەخنەیەکی ڕیشەییە لە دواین شێوازی کۆمەگەی چینایەتی، واتە کۆمەڵگەی مەدەنی. ماتریالیزمیکی نوێ کە جێگەی ئاماژەی مارکسە لەم تێزەدا دەگات بەڕەخنە لە خاوەندارێتی تایبەت بەناونیشانی بنەمای مادی کۆمەڵگای مەدەنی لە هەموو دەرهاویشتە سیاسی، فەرهەنگی، کۆمەڵایەتی کانیدا. مارکس لەپێشەکی"بەرەو ڕەخنەی فەلسەفەی مافی هێگڵ"
ئەنوسێت:
"ئاین، خێزان، دەوڵەت، یاسا، ئەخلاقیات، زانست وهونەر تەنها شێوازی دیاریکراوی بەرهەمهێنانن و دەکەونە ژێر یاسا گشتیەکانی بەرهەمهێنانەوە. هەڵوەشاندنەوەی پۆزەتیڤیانەی خاوەندارێتی تایبەتی، هەڵوەشاندنەوەی دەستبەسەراگرتنی ژیانی ئینسان، لە ئاکامدا، هەڵوەشاندنەوەی پۆزەتیڤانەی هەموو لە خۆنامۆبونێکە، وە لەبەر ئەوە گەڕانەوەی ئینسانە لە ئاین، خێزان، دەوڵەت، و..هتد بۆ بونە ئینسانیەکەی، واتە بونی کۆمەڵایەتی خۆی".
(سەرنج بدەن کەلێرەدا، وە لە زۆرێک لە نوسراوەکانی تری مارکسدا، گەڕانەوە بۆ وجودی ئینسانی لەگەڵ شوناسی کۆمەڵایەتی ئینسانەکان، کە بابەتی باسەکەی ئێمە بوو لە سەرەتای ئەم نوسراوەیەوە، هاوتا و یەکسان وەرگیراوە و هەڵوەشاندنەوەی خاوەندارێتی تایبەتی وەک پیشمەرجی گەڕانەوە بۆ ناسنامەی کۆمەڵایەتی وئینسانی دیاریکراوە.)
شێوازی دیاریکراوی بەرهەمهێنان کە مارکس لەم پەڕەگرافەدا ڕیزیکردون سەرجەم سەرخانی کۆمەڵگای مەدەنییە کە مارکس ئەڵێت ئەبێت ئەوانە ڕەخنەلێبگریت و ڕەتیان بکەیتەوە هەتا بگەیتە کۆمەڵگای ئینسانی. بەڵام ئەمڕۆ بۆرژوازی تەنانەت پاشەکشەی لە کۆمەڵگای مۆدێرنەش کردوە و ئاین ونەتەوەپەرستی و ڕەگەزپەرستی وئاو وخاکپەرستی لە پێشەوەی ڕیزبەندی شێوازی سەرخان وحکومەتی بۆرژوازی دایە. کۆمەڵگای مەدەنی جێگای خۆیداوە بە کۆمەڵگای موزائیکی(تێکەڵەیەک) میللی- ئاینی- نەتەوەیی. شوناس و بەها هاوبەش و جیهانداگرە ئینسانیەکان بەهۆی بیروباوەڕی فرە کەلتوری - پۆست مۆدێرنیتەوە ڕەتکراوەتەوە ونکٶڵی لێکراوە، وەنەک تەنها شوناسی ئینسانی بەڵکو تەنانەت شوناسی هاوڵاتیبونیشیان خستوەتە ژێر تیشکی ناسنامە دروستکراوە ناسیۆنالیستی وئاینی ونەتەوەی، و.. هتد کانەوە. پۆستمۆدێرنیزم پاشەکشەیە لە مەدەنیەت وکۆمەڵگەی مەدەنی وگەڕانەوەیە بۆ سەدەکانی ناوەڕاست.
لەم سەردەمەدا زۆر لەڕابردو زیاتر ئەبێت پێداگری لەسەر پێویستبونی واوەترڕۆشتن لەکۆمەڵگای مەدەنیەوە بەرەو کۆمەڵگای ئینسانی بکرێت. ئەمڕۆ نەک هەرتەنها ئاڵای ئینسانیەت، بەڵکو پێشکەوتنخوازی ومەدەنیەت و مۆدێرنیزم لەدەستی پرۆلیتاریادایە. وە هەر لەم ڕوانگەیەوە پێداگری لەسەر تایبەتمەندی ئینسانی کۆمۆنیزم لەم سەردەمەی ئێمەدا گرنگی سەدبەرابەری هەیە.
مەنسور حیکمەت لە یەکەمین سیمیناری ئاشکرایدا لەستۆکهۆڵم- ئۆکتۆبەری ساڵی١٩٩٩- ئەم پێویستیە بەم جۆرە ڕوندەکاتەوە:
"من وابیردەکەمەوە زنجیری پێستی هەر ئینسانێکی بەویژدان بکەیتەوە کۆمۆنیستێکی بەلشەفیک ئەبینیت کە ئەیەوێت لەو پێستە بێتە دەرەوە. لەبونی تاک تاکی ئێمەدا سۆسیالیستانێکی گەرموگوڕ خۆی حەشارداوە کە دەیەوێت لەو چوارچێوەیە بێتە دەرەوە. لە قاڵبگەلێکدا کە هیچ کام لەوانە لەکاتی لەدایکبونماندا لەگەڵماندا نەبون. قاڵبی نەژادی، قاڵبی ئاینی، قاڵبی میللی، قاڵبی نەتەوەیی، قاڵبی سونی، قاڵبی رەگەزی، هیچاکام لەمانە لەکاتی لەدایک بونماندا ناسنامەی ئێمەیان پێکنەهێناوە. من لەو باوەڕەدام کە ئەو سۆشیالیزمەی کە لە دەرونی ئێمەدایە، ئەو مرۆڤە سۆسیالیستەی کەلەناو پێستی ئێمەدایە و لەژێرباری ناسنامەگەلێک کە بەدرێژای ژیانی بۆی دادەتاشرێت، وە لە بۆشایدا هەن و ئێوە دەیبینن، وە هەموو ڕۆژێک هەستیان پیدەکەیت، شاردراوەەتەوە. یەکێ لەو کارانەی کە حیزبێکی کۆمۆنیستی دەبێت بیکات ئەوەیە کەئەم بارودۆخە بخاتە لاوە و ئەو ئینسانە سۆسیالیستەی کە لەناخی زۆرینەی ئێمەدا لانیکەم لەم بەشە لە ئێمەدا کە ئینسانگەلێکی بەویژدانین، بهێنینە دەرەوە."
ئەمە بەتەنها یەک بانگشەی ئینسان دۆستانە نیە بەڵکو بەرجەستەکردن وگەڕانەوەیە بۆ ئەو ڕاستیە بنەڕەتیەی کە سەرەڕای وە لەدوای ئەو هەموو داتاشینی ناسنامە درۆینانەوە لە کۆمەڵگەی چینایەتیدا "بۆ ئینسان ڕیشە خودی ئینسان خۆیەتی" وە ڕادیکالیزمی کۆمۆنیستی ئەبێت دەست بۆ ئەم ڕیشەیە ببات.
ڕزگاری کۆمەڵگا ئەرکێکی چینایەتی پڕۆلیتاریایە
یەکێک لە ئاکامە سیاسیەکانی گەڕانەوەی دواکەوتوانەی بۆرژوازی بۆ سەدەکانی ناوەڕاست ئەوەیە کە بەرگری لەهەر خواستێکی ئینسانی وە بەرگری تەواوکەماڵ لە ئینسانیەت، ئەرکی چینی کرێکار و تەنها چینی کرێکارە. ئەمڕۆ لە هەرکاتێک زیاتر ئەبێت هەر هیومانیستێکی شێلگیر سۆسیالیست بێت. "بنچینەی سۆسیالیزم ئینسانە" جەختکردنەوە لەسەر ئینسانیەتی سۆسیالیزم نییە، ئەمە یەک بەڵگەنەویستە و پێش مەرجە، بەڵکو جەجتکردنە لەسەر پێویستی سۆسیالیست بونی هەرکەسێک کە بانگەشەی ئینساندۆستی هەیە.
ئەنگلس لە پێشەکی بۆ چاپی ئەڵمانی مانیفێستی کۆمۆنیست یەک "بیرۆکەی بنیادی لە سەرتاپای مانیفیست" دا، کە ئەنگلس ئەوە "بەتەواوی بەهی مارکس" دەزانینت، بەم شیوەیە ڕوندەکاتەوە:
"میژوی هەموو مرۆڤایەتی(پاش هەرەسهێنانی ڕژێمی خیڵەکی سەرەتایی لەگەڵ خاوەنداریەتیە سۆسیالیستیەکەی بەسەر زەوی وخاکدا) مێژووی خەباتی جینایەتی بوە، خەبات لەنیوان چەوسێنەرو چەوساوەکان، چینە باڵادەستەکان و وچینە ژێردەستەکان؛... مێژوی ئەم خەباتە چینایەتیە قۆناغگەلێک پیشانئەدات و لەئیستادا بەئاستێک گەیشتوە کە چینی چەوساوەو ژێردەستە - پڕۆلیتاریا - لە تەوقی چینی چەوسێنەرو دەسەڵاتی - بۆرژوازی - ناتوانێت ڕزگاری ببێت بەبێ ئەوەی کە هەموو کۆمەڵگا بەیەکجاری و بۆ هەمیشە لە هەموجۆرە چەوسانەوە و کۆت وبەندێک، لەهەر جۆرە جیاوازیەکی چینایەتی وخەباتی چینایەتی ڕزگار بکات".
هەر ئەم بیرکردنەوە بناغەییە لە نوسینێکی تری مارکسی لاودا، لە پێشەکی"بەرەو ڕەخنە لە فەلسەفەی مافی هێگڵ"، بەو شێوەیە ڕونکراوەتەوە:
"چینی کرێکار بە شێکە کەناتوانێت خۆی ڕزگار بکات بەبێ ئەوەی کە خۆی لە هەموو بەشەکانی تری کۆمەڵگە و لە ئەنجامیشدا هەموو ئەوبەشانەش ڕزگاربکات. لە یەک قسەدا ئەم چینە[بەرهەم]ی لەدەست چونی تەوای ئینسانیەتە هەربۆیە تەنها دەتوانێت بە ڕزگارکردنی هەموو ئینسانیەت خۆیشی بژێنێتەوە".
ئەم واقیعیەتە بەهەمان ئەندازە چینی کریکار لە ڕزگاربونی تەوای ئینسانیەت سودمەند ئەبێت کە هەموو ئینسانیەت لەڕزگاری چینی کرێکار. بەتایبەتی ئەمڕۆ لەسەردەمی دەسەڵاتی سەرمایەداری لە شیوە کلاسیکیەکەی وکڕۆکی بازاڕی ئازاد بەسەر هەموو جیهانەوە، ریشە وهۆکاری هەموو کوێرەوەی وکیشەکانی جەماوەری خەڵک و بەشە جیاوازەکانی کۆمەڵگە لە هەموو وڵاتەکاندا جگە لە کاپیتالیزم شتێکی تر نیە. تا کاتێک سیستمەکانی پێش سەرمایەداری، ئابوری دەرەبەگایەتی وە یا نیوە فیئۆداڵی بەسەر بەشیک لە دونیادا باڵادەستی هەبوو، بۆ نمونە وەک ئێرانی پیش چاکسازی زەوی لە دەیەی ٤٠ی هەتاویدا (دەیەیی١٩٦٠م.و)، ئاسۆی گەشەی سەرمایەداری و زۆرێک لە ڕیفۆرمەکانی بۆرژوازی لە کۆمەڵگە داخراوە فیئۆداڵیزمەکاندا توانای ئەنجامدانی هەبوو بەڵام ئەمڕۆ لە هیچ جێگەیەکی جیهاندا چاوەڕوانیەکی وا بونی نیە. ئەم واقعیەتە نەک تەنها بۆ ئازادی و ڕزگاری بەڵکو هەرجۆرە باشبونیکی جدی وتاڕادەیەک قوڵ وپایەدار لە بارودۆخی جەماوەری خەڵکدا گرێی خورادوە بە خەباتی دژی کاپیتالیستی چینی کرێکارەوە. نەوەدونۆ لەسەدەکانی جیهان لەبەرامبەر لەسەدا یەکەکەی سەرمایەدارەکاندا بەشێوەیەکی بەرچاو و ئۆبجەکتیڤ لە ڕوانگەی ئابوری سیاسی سەردەمی ئێمەدا، ڕێگایەکی ڕزگاربونی تریان جگە لە سۆشیالیزم نیە. کۆمەڵگاکان بەخیرایی پڕۆلیتاریزە دەبنەوە، سەروەت وسامان زیاتر و زیاتر لە ئاستێکی سەرسوڕهێنەردا لەدەستی کەمینەیەکی کۆمەڵگادا کۆدەبێتەوە و چینی ناوەڕاست بەخێرای بەرەو ڕیزەکانی پڕۆلیتاریا خلۆردەبێتەوە. نەوەدونۆ لە سەدی خەڵک لە ئێران وهەموو وڵاتان، چاوەڕوانیەکیان جگە لەئاسۆی چینی کرێکار، وە ڕێگایەکی تر جگە لەسۆسیالیزم، بۆ ڕزگاری وئازادی و بۆ گەڕانەوە بۆ شوناسی ئینسانی خۆیان نیە. سۆسیالیزم تەنها ڕیگای مرۆڤایەتیە لەپێناو "گەڕانەوە لە ئاین، خێزان، دەوڵەت، و..هتد بۆ بونی ئینسانی، یانی بونی کۆمەڵایەتی خۆی". ئەمڕۆ مرۆڤایەتی تەنانەت بۆ پێشگرتن لە وێرانبونی گۆی زەوی ئەبێت بەڕیزەکانی پڕۆلیتاریاوە پەیوەستبن بۆ خەبات لەدژی کاپیتالیزم.
هیومانیزمی کۆمۆنیستی لە شەقامدا
ئەو ڕاستیانە هیومانیزمی کۆمۆنیستی نەک تەنها لە تیئۆری و جیهانبینی وهەڵوێست گرتنە سیاسیەکاندا بەڵکو لە پراتیکی ڕۆژانەی کۆمۆنیستەکاندا زیاتر لە هەرکاتیکی تر بەرجەستە وحەیاتی دەکاتەوە. کۆمۆنیزم بەدڵیەوە دەچێتە شەقامەکان و دڵی کۆمۆنیزم بۆ مرۆڤایەتی لێئەدات. هەندێک کۆمۆنیست هەن کە لەگەڵ تایبەتمەندی هیومانیزمی سۆسیالیستی وکۆمۆنیستیدا کێشەیەکیان نیە بەڵام ئاکامی بانگەشە - پراتیکیەکەی قبوڵ ناکەن. گوایە بانگەشەکردنی دروشمە ئینسانیەکان و چواندنی شۆڕش وحکومەتی کرێکاریی بە ئینسانیەت، تایبەتمەندی چینایەتی کۆمۆنیزم دەخاتە ژێر پرسیارەوە و دەیڕوشێنێت. بەڵام ئەمە تەنها دەتوانێت مایەی نیگەرانی گروپە ئایدۆلۆژیەکان بێت کە "پراتیکێکی" تریان جگەلە دوبارە کردنەوەی دۆگمە فکریەکانیان نیە. ئەو گروپانەی کە لەگەڵ کەمپینی کۆمۆنیستەکان لە دژی ئاین و لەدژی حیجاب و لەدژی هەر کێشەیەکی تر جگە لە "دژایەتی چەوساندنەوە" کێشەیان هەیە، ئەو پرسانە بەدیموکرایک وناسۆسیالیستی دەزانن. کۆمۆنیزمی کرێکاریی نەک تەنها نزیکایەتیەکی لەگەڵ ئەم گروپانەدا نیە بەڵکو خاڵی ڕوبەڕوبونەوەیە لەگەڵیاندا. تەوەری پراتیکی کۆمۆنیزمی کرێکاریی جەماوەریکردنەوەی سۆسیالیزم ومسۆگەرکردنی کاریگەری وهەژمونی چینی کرێکارە لەئاستی کۆمەڵگەدا. چینی کرێکار تەنها بە جێگیربونی لە لوتکەی کۆمەڵگادا، لەڕیزی پێشەوەی نەوەدونۆ لەسەدەکان و خەبات لە دژی یەک لەسەدەکان، ئەتوانێت خۆی وکۆمەڵگە ڕزگاربکات. وە ئەمە پێویستی بەبردنی ئامانج وئاسۆ و ناوەڕۆکی کۆمۆنیزم و سۆسیالیزمە بۆ ناو ڕیزەکانی جەماوەری خەڵک. ئەبێت لە کۆمەڵگادا لە ئاستێکی هەرچی فراوانتردا سۆشیالیزم لەگەڵ ئینسانیەت، شۆڕشی سۆشیالیستی لەگەل شۆڕشی ئینسانی، وحکومەتی سۆشیالیستی لەگەڵ حکومەتی ئینسانی پێکەوەگرێبدرێتەوە. ئەبێت دروشمەکانی بناغەی سۆسیالیزم ئینسانە، نە نەتەوەیی نەئاینی حکومەتی ئینسانی، و بژی شۆڕشی ئینسانی بۆ کۆمەڵگەی ئینسانی، هەموو کۆمەڵگا بگرێتەوە. ئەبێت نەک تەنها لەناو کۆمۆنیستەکان، هەڵسوڕانی چەپ وچەپی کۆمەڵایەتیدا بەڵکو لەناو بەشی هەرچی فراوانتر لەکۆمەڵگاو جەماوەری خەڵک سۆشیالیزم وجمهوری سۆشیالیستی لەگەڵ ئینسانیەت وحکومەتی ئینسانیدا لێکهەڵپێکرێنەوە.
ئینسانیەتی کۆمۆنیستی دژە تێزی دوژمنایەتی بۆرژوازیە لەگەڵ ئینسایەتدا. حکومەتی بۆرژوازی دژی ئینسانیە و حکومەتی کرێکاریش حکومەتێکی ئینسانیە، بەتایبەت لەجەنگ لەگەڵ دژی ئینسانیترین حکومەتی بۆرژوازی لە ئێرانی ئەمڕۆدا، واتە کۆماری ئیسلامی، ئەبێت بە ئاڵای ئینسانگەرایی کۆمۆنیستی بێتە مەیدان. ئەمە تەنها ڕێگەی ڕێکخستن و ڕابەریکردن و بەسەرکەوتن گەیاندنی ئەو بزوتنەوە شۆڕشگێڕانەیە کە ئەمڕۆ لە ئیراندا بەڕێکەوتوە. لە دڵی ئەم بزوتنەوەیەدا چینی کرێکار ئەبێت لە چوارچێوەی تەسکی ڕشتەیی بەرهەمهێنەر بێتەدەرەوە، پێبخاتە مەیدانی سیاسەت و بانگەوازکردن و کۆکردنەوەی نەوەدونۆ لە سەدەکان کە لە ژێر باری دەسەڵاتی سەرمایەداراندا ئینسانیەتیان خراوەتە ژێرپێوە، ڕێگای ڕزگاری خۆی و"ڕزگاربونی تەوای مرۆڤایەتی" هەموار بکات. گێڕانی ئەم دەورو نەخشە لەگرەوی هەبون وئامادەیی کاریگەریانەی حیزبی چینایەتی کرێکاراندایە. ئەرکێکە کە حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاریی، لە جەرگەی سیاستەکانی و هەڵسوڕانی خەباتکارانەی خۆیدا دایناوە.
کۆتایی
ئەم باسە بۆ جەختکردنەوە لەسەر ئەمە دەستمان پێکرد کە بۆ کۆمۆنیزمی کریکاریی ئینسانیەت و ئینسانگەرایی بەڵگەنەویستە. کەسانێک کە چینایەتیبونی مارکسیزم بە ناکۆک لەگەڵ هیومانیزم دەبینن، وەیان هەرچۆنێک بێت بە ئاکام و ئەنجامگیری سیاسی- کردەیی- بانگەشەیی ئەو، کێشەیان هەیە، ئەگەر بنەچەیان نەگاتەوە بەڕیکخراوەکانی چەپی باو(تەقلیدی – سونەتی)، واتە بە لقەکانی چەپە ناکرێکاریەکانی سەدەی ڕابردو، هەرچۆنێک بێت مارکسیزمەکەیان بەمیراتی لەو چەپەوە وەرگرتوە. سەردەمی ئەم جۆرە بزوتنەوانە و"مارکسیزمی"هاوشێوەی ئەمانە زۆردەمێکە بەسەرچوە. بۆ خۆجیاکردنەوە لە چەپی ناکرێکاری ئەبێت بەئاڵای "هیومانیزمی سۆشیالیستی وسۆشیالیزمی ئینسانیەوە" بێنەمەیدان. ئێمە ئەرکمانە کە جەوهەری هیومانیزمی سۆشیالیزم بەکەسانێک کە خۆیان بەمارکسیست ئەزانن وە ناوەڕکی سۆشیالیستیانەی هیومانیزم بەجەماوەری خەڵکێک، کە ئەبێت ئینسان دۆستیەکەیان بە پێشمەرج وەربگیرێت، پیشان بدەین. ئەرکی یەکەم لە بنچینەدا تیئۆریە مەیدانی ئەویش ئەو بزوتنەوەی چەپە، چەپی ڕیکخراو و چەپی کۆمەڵایەتییە، وە ئەرکی دوهەم لەبنەڕەتدا سیاسی- بابگەشەیی- پراتیکیە و دەبێت لە پانتایی کۆمەڵگەدا ببرێتە پێشەوە. ئەم دوو لایەنە تەواکەری یەکترن و پێکەوە بەستراون، بەڵام قبوڵنەکردنی جیاوازی ئەم دوانە و بەیەک وەرگرتنیان هەڵەیەکی زەقی میتۆدلۆژیە(مەنهەجی) کە نەچەپی کۆمەڵایەتی وهەڵسوڕاوانی بزوتنەوە کۆمەڵایەتیەکان لەگەڵ مەیلەکانی چەپ بە مارکسیزم وکۆمۆنیزم قایل دەکات وە نەدەگات بە پێویستبون وخۆشەویستی جەماوەریانەی کۆمۆنیزم.
کۆمۆنیستەکان ئەبێت بزانن کە لەکوێدا بە مێشکی کۆمۆمیزم و لەکوێدا بە دڵی کۆمۆنیزمەوە بێنە مەیدان. لەکوێدا بەرگری لە تیئۆری مارکسیسم بکەن و لە کوێدا لە هیومانیزمی کۆمۆنیستی. ئەبێت بزانێت مەیدانی جەنگی تیئۆری کامەیە و جەنگی سیاسی کامەیە. کارکردن بەم مەسەلەیە و پەیڕەویکردن لێی لە مەیدانە جۆربەجۆرەکانی خەبات وتێکۆشاندا ڕێگایەک و ڕەوشێکە کە تا ئێستا حیزبی ئێمە پەیڕەوی لێکردوە و پێشڕەویەکان و دەستکەوتە تیۆری و پراکتیکیەکانی تا ئیستای حیزبی ئێمە قەرزاری ئەم میتۆدۆلۆژیەیە. بەکاربردن و درێژەپێدانی ئەم کارە بەتایبەت لە بارودۆخی ئێستادا و لەدڵی ئەو بزوتنەوە شۆڕشگێڕانەیەی کە لە دەی مانگی جەنیوەریەوە دەستیپێکردوە نەخشێکی چارەنوسسازو حەیاتی دەبێت لە دابینکردنی هەژمون و ئۆتۆریتە و ڕابەری حیزب لەناو بزوتنەوەی چەپ و بزوتنەوەی سەرنگونکردنی ڕژێمدا.
وەرگێڕانی لە فارسیەوە: کاوە عومەر
پێداچونەوە: هیوا ئەحمەد
ئەم بابەتە بەزمانی فارسی لە ژمارە٧٥٨ بڵاکراوەی ئەنتەرنسیۆناڵ دا بلاوکراوەتەوە
٣١\٤\٢٠١٨